(Spr. uit: Widzjnana) is een der belangrijkste termen uit de Indische filosofie en psychologie. De algemeenste betekenis is bewustzijn of idee.
Vooral in de wijsbegeerte van het Boeddhisme speelt deze term een grote rol. Uitgaande van een soort van „cogito ergo sum”, leerden deyogacdra-vijnánavádins (z Boeddhisme, Mahayana), dat de werkelijkheid slechts benaderd of gekend kan worden door het bewustzijn en de idee. Volgens hen moest de idee dan ook werkelijk zijn, de enige werkelijkheid, terwijl de wereld (subject en object), zoals die zich aan ons voordoet, slechts een verschijning is van de idee, of liever van een stroom van ideeën, die elkaar causaal bepalen. Deze causaliteit geeft ook vorm aan de stroom van ideeën, die nu onderscheiden worden in een oerbewustzijn (álayavijndna) en 7 andere vormen van bewustzijn, die uit het oerbewustzijn (steunbewustzijn of hoger bewustzijn) voortkomen. Deze zeven andere vormen zijn vijf aspecten van zintuiglijk bewustzijn, het verstand en het ik-bewustzijn of ego (manas). Al deze vormen zijn vergezeld van secundaire bewustzijnsfuncties. Zij laten de sporen of „zaden” van hun activiteit in het oerbewustzijn achter, uit welke „zaden” dan weer opnieuw de zeven actieve, bewuste vormen oprijzen.
Uit deze voortdurende wisselwerking van de acht bewustzijnsvormen verklaart deze idealistische school het gehele phaenomenale bestaan. Sommigen nemen nog een negende vorm, het amalavijndna of onbevlekte, pure bewustzijn aan, dat samenvalt met het Een- en-ondeelbare Absolute Zijn, of met de Dharmakaya, de Kosmos of het kosmische lichaam van de Boeddha.Lit.: S. Levi, Asanga, Mahayana-Sütralamkara. Exposé de la doctrine du Grand Véhicule selon le système Yogacara (2 dln, Paris 1907, 1911); E. Wolff, Zur Lehre vom Bewusstsein bei den späteren Buddhisten (Heidelberg 1930); E. Lamotte, La Somme du Grand Véhicule d’Asanga (2 dln, Leuven 1938-1939); Bibliographie Bouddhique, 8 dln (Paris i928-'36).
