betekent „vervangingsmiddel”, maar wordt dikwijls in kleinerende zin gebruikt. Vooral in tijden van schaarste, zoals tijdens en na grote oorlogen, wordt zeer veel van surrogaten gebruik gemaakt.
Het Duitse woord „Ersatz” typeert in het algemeen minderwaardige surrogaten en is in vele talen als zodanig ingevoerd.In vele gevallen veroverde een surrogaat zich een blijvende plaats. Zo werd tijdens Napoleon het gebruik van „peekoffie” (cichorei-product) ingevoerd en dit handhaafde zich nog meer dan een eeuw er na, daar velen de bijvoeging er van in gewone koffie verlangden, wegens de intense kleur en ook wel wegens de smaak. Meestal verdwijnt het slechte surrogaat weer, als het betere artikel weer tegen lage prijs beschikbaar komt. Daarom verdwenen snel de diverse surrogaten voor thee, koffie, tabak en kruiden, die tijdens Wereldoorlog II algemeen in gebruik waren. Blijft een aanzienlijk prijsverschil bestaan en heeft het surrogaat waardevolle eigenschappen, dan gebeurt het wel, dat het zich op de markt kan handhaven. Een frappant voorbeeld hiervan is margarine (z ook boter).
Synthetische kleurstoffen, die tegen 1880 als surrogaten voor de natuurlijke ingevoerd werden, omdat de hoeveelheden veel te klein en dus de prijzen te hoog werden, bleken weldra superieur aan de echte te kunnen zijn. Langzamerhand veroverden zij zich zulk een plaats, dat het woord „surrogaat” er niet meer voor gebruikt wordt.
Suikersurrogaten, zoals dulcine, saccharine, enz. die van 200 tot 5000 maal zo zoet zijn als suiker in gelijke gewichtshoeveelheden, missen alle voedingswaarde. Door de uiterst geringe hoeveelheden, die ervan nodig zijn voor het verzoeten, kunnen ze als geheel onschadelijk beschouwd worden. Het gebruik wordt echter veelal tegengewerkt, omdat het calorisch waardevolle suiker vervangt, maar vooral ook uit fiscale overwegingen. Bij suikerziekte spelen ze soms een belangrijke rol.
Kunstzijde was tegen het begin van onze eeuw een minderwaardig surrogaat voor echte zijde. Ondanks mindere kwaliteit veroorzaakte de lage prijs toch een steeds toenemende afzet en langzamerhand werd de kwaliteit verbeterd en werden meerwaardige soorten gefabriceerd. Van surrogaat zijn vele soorten waardevolle textielgrondstoffen geworden, die een eigen plaats op de wereldmarkt veroverd hebben.
Kunstharsen werden in het begin van de 20ste eeuw gevonden en gebruikt als surrogaat voor barnsteen en tal van harsen voor de verfindustrie. Ook bij deze producten bleek weldra superioriteit voor allerlei speciaal gebruik, zodat van surrogaat de diverse kunstharssoorten een belangrijk speciaal product zijn geworden.
Synthetische rubber was tot Wereldoorlog II een minderwaardig surrogaat voor het natuurlijke product. Enkele soorten er van bleken echter eigenschappen te bezitten, die het natuurlijke product mist, zodat die soorten zich naast echte rubber handhaven. Door veiligheidsoverwegingen blijft de productie ook van het echte rubbersurrogaat gehandhaafd, zodat het sterk regulerend zal werken op de prijs van het echte product en op verbetering hiervan.
In alle gevallen, waar de productie van allerlei materialen beperkt is, tracht men surrogaten te maken, die dienen voor aanvulling tegen lagere prijs en die eventueel door research kunnen uitgroeien tot zelfstandige hoofdartikelen. Speciaal op het gebied van leder is men zoekende naar behoorlijk bruikbare surrogaten, al zal het moeilijk vallen een volwaardige plaatsvervanger te vinden.
DR J. F. VAN OSS.
