(Spiegel van de verlossing der mensheid; in middelnederlandse vertalingen: Dat speghel onser behoudenisse) is de titel van een werk dat in het begin van de 14de eeuw in de kringen der Duitse mystieken ontstond en waarvan Ludolphus van Saksen (gest. 1378) wel de auteur kan zijn. Het werk is een volgens de typologische methode opgezette uitbeelding van de schepping, de zondeval, de geschiedenis van de mensheid tot Noë, het leven van Maria (hst. 1-6) en van het leven en het verlossingswerk van Jezus Christus (hst. 7-42).
Het grootste deel der 247 uit de 14de en 15de eeuw bewaarde handschriften is, in tegenstelling met de Biblia pauperum uit de 11de eeuw, niet met miniaturen versierd en ook in die, bij welke dat wel het geval is, neemt de tekst, uit berijmd proza bestaande, een overwegende plaats in. De invloed van dit werk op de kerkelijke kunst, ook op de schilderkunst, is welhaast even groot als die van de Biblia pauperum. Van Eyck’s triptiek voor de St Maartenskerk te Ieper en Dirk Bouts’ Laatste Avondmaal in de St Pieterskerk te Leuven staan onder de invloed van de miniaturen van het Speculum.
Uitg.: J. Lutz en P. Perdrizet, S. h. s. (2 dln met Fr. vert. 1907-1909); E. Kloss, S. h. s. Ein niederl. Blockbuch (1925).
Lit.: P. Perdrizet, Etude sur le S. h. s. (Paris 1908); K. Künstle, Ikonographie der christl. Kunst, I (Freiburg i.Br., 1928); J. J. M. Timmers, Symboliek en iconographie der christel. kunst (1947).
