(spr. uit Si-éna), hoofdplaats der gelijknamige Italiaanse provincie (3860 km2, 298.550 inw.), in Toscane, met (1950) 52.650 inw., gebouwd op drie heuvels (max. 332 m hoogte) en omringd door oude muren met een citadel en 9 poorten, is na Florence in Toscane de stad met de meeste cultuurschatten: in tegenstelling echter met het renaissancistische Florence is Siena volkomen Laatmiddeleeuws. Het is de zetel van een aartsbisschop, een prefect, een rechtbank, bezit een universiteit (alleen juridische en medische faculteit), een academie voor schone kunsten, een stadsbibliotheek (oude Accademia degli Intronati), een conservatorium voor muziek en verscheiden musea.
De stad heeft metaal- (antimoon-, ijzer-), meubel- en textielindustrie, looierijen enz.In oudste tijden een Etruskisch centrum, werd Siena ca 600 v. Chr. Gallisch en na 280 v. Chr. een Romeinse nederzetting (Saena Julia; stadswapen: de wolvin van Rome). In de Middeleeuwen zetel van een graafschap, werd het in 1125 vrije „Comune”, onafhankelijk, en bolwerk van de Ghibellijnse partij, daarmee vijandin van het Welfische Florence. De 70 jaren volgende op 1282, toen er een burgerbestuur van 9 leden werd ingesteld, zijn Siena’s glorietijd geweest.
Na twee onderbrekingen van zijn vrijheid, viel het in 1555 na een heldhaftig verzet van 18 maanden, in handen der Spanjaarden en werd in 1559 ingelijfd bij het Mediceïsche hertogdom Toscane. Siena, het „geografisch spilpunt van Italië”, geldt als de stad waar het zuiverst Italiaans wordt gesproken.
Centrum der stad is de Piazza del Campo („Il Campo”), halfcirkel- en schelpvormig met op de korte kant het Palazzo Pubblico (1297) in edele Gothische stijl en met de hoge, slanke Mangiatoren (1348). Beroemd zijn de elk jaar op 2 Juli en 16 Aug. op dit plein gehouden gecostumeerde paardenrennen („Palio”), waarbij de wijken in gekleurde oude costuums uitkomen. In het P. Pubblico muurschilderingen van Sim. Martini en Ambr. Lorenzetti, hoofdfiguren van de Sienese schilderschool (13de-14de eeuw, zie Italië, schilderkunst).
In het midden van de „Campo” de fontein Fonte Gaia van Jac. Della Quercia (thans copie).
De Romaans begonnen, Gothisch voortgezette kathedraal (Duomo) heeft een gevel in verschillend gekleurd marmer door G. Pisano; in 1355 werd de bouw stopgezet voor een veel groter, nooit tot stand gekomen godshuis, waarbij het huidige bouwwerk dwarsschip zou worden (prachtige vloer met figuren in marmer-marquetterie, Renaissance werk). Door het linkerzijschip bereikt men de Biblioteca Piccolomini met fresco’s van Pinturicchio; naast de kerk de prachtige toren en achter, er tegen aan, op lager plan, het Baptisterium, met doopvont van Della Quercia e.a. Zeer rijk Dom-museum; voorts de kerken S. Agostino (1258), S. Maria dei Servi (13de-15de eeuw), S.
Francesco (1326-1475); S. Domenico (1226-1465, zeer hoog gelegen; er onder de Fonte Branda), Oratorium S. Bernardino (15de eeuw, fresco’s van Sodoma). Eindelijk fraaie Gothische en Renaissancepaleizen en het tot „oratorio” herschapen geboortehuis van de H. Catharina van Siena.
Lit.: Langton Douglas, History of Siena (1902); E. G. Gardner, The Story of Siena and San Gimignano (1902); F. Schevill, Siena, the Story of a Medieval Commune (1909); E. Carli, Il Museo dell’Opera e la Libreria Piccolomini di Siena (Siena 1946); Zdekauer, La vita pubblica dei Senesi, nel dugento (1897).
