Nederlands schilder van religieuze voorstellingen, portretten en heroïek-romantische landschappen (Schoorl, bij Alkmaar, 1 Aug. 1945 - Utrecht 6 Dec. 1562), was de eerste Nederlander die zich welbewust bij de Renaissance-opvattingen aansloot; zijn werk vertoont uiteraard Italiaanse invloeden. Hij was te Alkmaar een leerling van Cornelis Buys en te Haarlem van Willem Cornelisz.
Vermoedelijk onderging hij de invloed van Jan Joest die 1508-1519 te Haarlem werkzaam was. Vervolgens, ca 1512, was hij te Amsterdam leerling van Jacob Cornelisz. In 1517 bezocht hij Jan Gossaert te Utrecht en vertrok naar Steyer in Karinthië. In Neurenberg ontmoette hij Albrecht Dürer. In Karinthië vervaardigde hij in 1520 in opdracht van de familie Frangipani een vleugelaltaar, het middenpaneel de maagschap van Christus voorstellend, dat thans in de kerk van Obervellach hangt. Van daar trok hij naar Venetië en aanvaardde een pelgrimstocht naar Jeruzalem (1520).Hij bezocht Kreta, Cyprus en Rhodos en vertoefde in Rome waar hij de antieken bestudeerde, benevens het werk van Raphaël en Michelangelo. Paus Hadrianus VI, de Utrechter Adriaen Boeyens, stelde hem aan als beheerder van de Vaticaanse kunstschatten. Reeds in 1524, na de dood van de paus, keerde hij naar Holland terug en vestigde zich te Utrecht, waar hij voor Herman van Lochorst, deken van Oud-Munster, diens portret en een triptiek schilderde, waarvan het middenstuk de intocht in Jeruzalem voorstelt (Utrecht, Centraal Museum). Toen ontstond ook de eerste van een reeks van 5 portretgroepen van Jeruzalemvaarders, geschilderd tussen 1525-1541. Van zijn andere portretten is in het bijzonder dat van Agatha van Schoonhoven (Rome, Galeria Doria) te noemen. Antonio Moro en Maerten van Heemskerck waren zijn leerlingen.
DR D. HANNEMA
Lit.: G.J. Hoogewerff, J.v.S. (Den Haag 1923); Fr. Winkler, Die altniederl. Malerei (Berlin 1924); M. J. Friedländer, Altniederl.
Malerei dl XII (Berlin 1935); G. J. Hoogewerff, De N.-Ned. schilderkunst, dl IV en V (’s-Gravenhage 1941-’42); C. H. de Jonge, Oud-Holl. 1929 en Niederl. Malerie im XV. und XVI. Jahrh. (1941).
