door de Israëlieten ook Kuthim geheten, is na de val van het Rijk van Israël de naam der bewoners van Midden-Palestina of Samaria. Zij zijn ontstaan uit een vermenging van Israëlieten, die waren achtergebleven, en de door de Assyrische koningen Sargon en Asarhaddon daarheen gezonden kolonisten.
Hun eredienst was in hoofdzaak de Mozaïsche, vermengd met heidense elementen (vgl. II Kon. 17: 24-41). Bij de terugkeer der Joden uit Babylon wilden zij deelnemen aan de opbouw van de tempel te Jeruzalem maar werden afgewezen, waardoor zij de opbouw van de tempel vijandig trachtten te beletten. Later namen zij de Thora als heilig wetboek aan en bouwden een tempel op de berg Gerizim bij Sichem. Zij deelden na de dood van Alexander de Grote het lot der overige bewoners van Palestina, maar wisten zich aan de godsdienstvervolging van Antiochos Epiphanes te onttrekken door hun tempel in schijn toe te wijden aan Zeus Xenios. In 128 v. Chr. werd deze met de hoofdstad Samaria door Johannes Hyrcanus verwoest, waarna de Samaritanen veel van de Joodse heerschappij te lijden hadden, totdat Pompejus hen daarvan bevrijdde.Later werd Samaria bij het koninkrijk van Herodes gevoegd. In de tijd van Christus stonden zij onder Romeinse procuratoren. In weerwil van hun haat tegen de Joden namen zij in 70 na Chr. deel aan de opstand tegen de Romeinen; zij verschansten zich op de berg Gerizim, maar moesten zich aan de Romeinen overgeven, waarbij 11.600 man om het leven kwamen. In de vroege Middeleeuwen woonden talrijke Samaritanen in Egypte, Damascus, Caesarea, Askalon, Gaza enz. met eigen synagoges, die Justinianus hun in 529 ontnam. Daarna gingen velen tot het Christendom over, zodat thans nog slechts een kleine gemeente van ca 200 personen te Nabloes bestaat. Zij bezit een synagoge met een oud handschrift van de Pentateuch en een hogepriester, die van Aäron zou afstammen.
De godsdienst der Samaritanen is in hoofdzaak de Joodse van ca 400 v. Chr., zodat oude gebruiken gehandhaafd zijn gebleven. Wel zijn er ook Islamische e.a. invloeden. Verschillende denkbeelden, zoals de opstanding en de bevoorrechting van de tempel op de Zion, zijn hun vreemd gebleven. Zij waren echter nauwgezet in het betrachten van Mozaïsche voorschriften zoals in het vieren van de Sabbat en in het handhaven der besnijdenis. De Samaritaanse taal, een dialect van het Westaramees, diende voor het opstellen van gewijde literatuur. Later werd deze taal door het Arabisch verdrongen.
Lit.: M. Gaster, The Samaritans, their History, Doctrines and Literature (Schweich Lect., London 1923).
