(sinds 1653 von; zich noemende Zesen von Fürstenau), Duits dichter (Priorau, bij Dessau, 8 Oct. 1619-Hamburg 13 Nov. 1689), studeerde te Wittenberg en Leipzig en hield zich vooral bezig met philologie, dichtkunst en Duitse taal. Hij maakte grote reizen en van 1642-’83 verbleef hij vnl. in Nederland; in 1662 verwierf hij te Amsterdam het burgerrecht.
Zijn streven was vooral gericht op verbetering van de Duitse taal, voor welk doel hij in 1642 „Die Teutschgesinnte Genossenschaft” oprichtte. In 1653 werd hij in de adelstand verheven en kreeg ca 1668 de waardigheid van comes palatinus. Zesen is een van de beste vertegenwoordigers van de Duitse Barokkunst in zijn bloeitijd („Hochbarock”); hij is een virtuoos in zijn lyriek en schreef ook een poëzieleer, Hochdeutscher Helikon (1640-1656). Bovendien is hij bekend door zijn hoofse romans, die ten dele vertalingen zijn (o.a. Ibrahims und Labellens Wundergeschichte, 1645, naar Mlle de Scudéry). Zijn meest bekende roman Die adriatische Rosemund (1645) is echter eigen werk, dat zich door de eenvoudige behandeling en de fijne psychologie gunstig onderscheidt. De geschiedenis speelt deels in Venetië, deels in Amsterdam; het werk schijnt een sleutelroman te zijn.
Zijn beschrijving van Amsterdam is nog steeds van waarde door vele daarin vermelde gegevens, die men nergens anders aantreft. Minder bekend zijn Zesen’s bijbelse romans Assenat (1670) en Simson (1679), hoewel juist deze navolging hebben gevonden.Bibl.: Lyriek: Dichterische Jugendflammen (1651, met o.a. enige Ned. Gedichten); Gekreuzigte Liebesflammen oder geistlicher Gedichte Vorschmack (1652); Geistliche Seelenlust (1657); Dichterisches Rosen- und Liliental (1670). Voorts: Beschreibung der Stadt Amsterdam (Amsterdam 1664, uitgave in 40 en in 120); Des Geistlichen Standes Urteile wider den Gewissenszwang in Glaubenssachen (1665).
Lit.: H. Körnchen, Z.’s Romane (1912); J. H. Scholte, in: Jaarb. Amstelodamum, XIV (1916); W. Beijersdorff, Stud. zu Ph. v.
Zs. bibl. Romanen (1928); W. Graadt van Roggen, Een Stichtsche Sleutelroman uit de 17de eeuw (Utrecht 1943-’44); J. H. Scholte, Utrecht in het oeuvre van Philipp von Zesen, in: Jaarboekje Utrecht (1945/’46).
