is de naam van een aanzienlijk geslacht in Rome, dat gedurende de gehele Middeleeuwen met dat der Colonna’s om de heerschappij heeft gestreden en het ten slotte tot vele belangrijke waardigheden en veel rijkdom heeft gebracht; het verwierf grote bezittingen in Toscane, de Kerkelijke Staat en het koninkrijk Napels. In de eeuwige strijd der Welfen* en Ghibellijnen stonden de Orsini’s aan de zijde der eersten.
De eerste hunner, die bekend is, is Ursus de Baro (Ursus de filiis Ursi), die in 998 genoemd wordt. De geregelde stamreeks vangt aan met Orsus Orsini di Pitigliano, senator van Rome in 1190. In de 12de eeuw kreeg de familie macht door Orso di Bobone en diens neef, paus Coelestinus III. Ook de pausen Nicolaas III en Benedictus XIII waren Orsini’s. Verder zijn te noemen:Anna Maria, prinses Orsini (Rome 1642 - 5 Dec. 1722), prinses de la Tremouïlle, huwde de prins Talleyrand-Chalais (gest. 1670) en daarna de hertog van Orsini (gest. 1698). Zij werd daarna opperhofmeesteres van de koningin van Spanje (de gemalin van Philips* V) en beheerste van 1701 tot 1714 het hof te Madrid volkomen.
Lit.: F. Combes, La princesse des Ursins (Paris 1859); G. Hill, Story of the Princesse des Ursins (London 1899, Duitse vert. 1903).
Gentile Virginio, heer van Bracciano (gest. Napels 17 Jan. 1497), was een der beruchtste condottieri in Italië. Hij stond eerst in dienst van paus Sixtus IV tegen de hertog van Ferrara en versloeg de Napolitanen bij Campo Morto (1482). Daarna diende hij Napels en weer Frankrijk tegen Napels (1496), werd door de Napolitanen gevangengenomen en waarschijnlijk in de gevangenis vermoord.
Lit.: P. Pieri, La crisi militare italiana nel Rinascimento (Napoli 1934).
Paolo Giordano (gest. Salò 1585) stelde zich in dienst van paus Pius IV en werd door hem beleend met het hertogdom Bracciano (1560). Voor Paulus IV streed hij tegen de Turken en nam deel aan de slag bij Lepanto (1571). Toen Sixtus V paus werd, moest hij de wijk nemen, omdat hij zijn vrouw vermoord had en vervolgens de neef van de paus zelf, toen deze nog kardinaal Montalto was (z Accoramboni, Vittoria).
Lit.: Over het geslacht o.a.: A. Haag, Matteo Rosso Orsini, diss. Freiburg i. Br. (1912); E. R. Labande, Rinaldo O., diss.
Paris (1939). Vgl. R. Sternfeld, Der Kardinal Joh. Gaëtan O. (1905); K. A. Willemsen, Kardinal Napoleon O. (Berlin 1927).
