(Grieks Oidipous), in de Griekse sage koning van Thebe, zoon van koning Laios en Iokaste (Iocaste). Aan Laios was voorspeld, dat, als zijn vrouw hem een zoon zou schenken, deze zoon hem zou doden.
Daarom werd Oedipus na zijn geboorte met doorboorde enkels (Oidipous — „gezwollen voet”) te vondeling gelegd op de Kithairon, het grensgebergte tussen Boeotië en Attika. Hij werd echter door herders gevonden, naar koning Polybos van Korinthe (of Sikyon) gebracht en daar opgevoed. Toen Oedipus volwassen was geworden, begaf hij zich naar Delphi om het orakel te raadplegen over zijn afkomst. Op die reis ontmoette hij een grijsaard die hij in een twist doodde: zijn eigen vader Laios. Daarna trok hij naar Thebe. Deze stad werd geteisterd door de Sfinx, een monster, dat iedere Thebaan doodde die het in zijn klauwen kon krijgen.
Oedipus overwon de Sfinx, hetzij in een gevecht, hetzij (naar latere versie) door het door haar opgegeven raadsel op te lossen. Hij werd nu koning van Thebe en huwde zijn moeder Iokaste. Toen na verloop van tijd de ontzettende waarheid bekend werd, pleegde Iokaste zelfmoord en Oedipus stak zich de ogen uit. Hij ging nu als blinde zwerveling de wereld in. Volgens een Attische legende, door Sophokles in zijn Oedipus op Kolönos benut, werd hij later op de heuvel Kolönos bij Athene van de aarde weggenomen.Een andere sage vertelt, dat Oedipus na de catastrophe door zijn zoons gevangen gehouden werd in het paleis (z Zeven tegen Thebe). Terwijl nl. volgens het oorspronkelijke verhaal de moeder van Oedipus haar zoon dadelijk herkende (vermoedelijk aan de littekens aan zijn voeten), kent de latere sage 4 kinderen van Oedipus en Iokaste: Polyneikes (Polynices (-ni-), Eteokles (Eteocles) (-té-), Antigone en lsmene (-mi-). De sage is vooral beroemd geworden door de tragedie, met name de Koning Oedipus van Sophokles. Robert ziet in Oedipus een chthonische (onderwereld-) heros, een „jaargod”, die telkenjare zijn vader verslaat en met zijn moeder, de aarde, huwt. Waarschijnlijker is de opvatting van Nilsson e.a., die Oedipus als een typische sprookjesfiguur beschouwen. De sage kan dan ontstaan zijn, doordat het sprookjesmotief van de held, die een monster verslaat en beloond wordt met de hand der koningin, gecombineerd werd met het motief van de zoon die zijn vader doodt zonder hem te kennen (vgl. de Germaanse sage van Hildebrand en Hadubrand). Zinspelend op de mythe van Oedipus noemt men in de psychoanalyse van Freud het verlangen van het jonge mannelijke kind om zijn vader te verdringen en met zijn eigen moeder te trouwen Oedipuscomplex.
Lit.: C. Robert, Oidipus (2 dln, Berlin 1915); L. Deubner, Oidipusprobleme (Abhandl. d. preuss. Akad. d. Wiss. 1942 Nr 4); M. Delcourt, Oedipe ou la légende du conquérant (Bibl. de la Faculté de Philos. et Lettres de l’Univ. de Liège, Fase. 104; Paris 1944); C.
M. Bowra, Sophoclean Tragedy (1945); F. Dirlmeier, Der Mythos von König Oedipus (Mainz 1948).
