(1), of Naumburg-Zeitz, vroeger een zelfstandig bisdom en hoogstift, bestond uit 2 afzonderlijke delen, aan de Saale en aan de Elster gelegen, telde ca 40 000 inw. De zetel van het bisdom werd in 968 door keizer Otto I te Zeitz gesticht, maar later naar Naumburg verplaatst.
In 1805 verviel dit bisdom aan Pruisen, doch het domkapittel bleef tot nu toe bestaan.(2) aan de Saale, stad in het Oostduitse Land Saksen-Anhalt met (1946) 41 340 inw., vnl. Evang., is een kruispunt aan de spoorweg Leipzig — Erfurt. De stad ontwikkelde zich als een markt- en handelsnederzetting bij de Neueburg en de uit de dom en 2 kloosters ontstane domstad.
Beroemd is de dom S. Peter en Paul, een laat-Romaanse en vroeg-Gothische kruisvormige basiliek uit de eerste helft der 13de eeuw met dubbel koor en 4 torens; in het na 1249 begonnen westelijk koor bevinden zich de 12 levensgrote, monumentale standbeelden der stichters en weldoeners van het bisdom Naumburg door de Meister von Naumburg, welke tot de belangrijkste werken der Duitse kunst behoren. Behalve de eigenaardige Stadtkirche 5. Wenzel uit de 15de eeuw moet nog het na een brand in 1517 vernieuwde Rathaus worden genoemd. Naumburg is in de eerste plaats ambtenaars- en renteniersstad, heeft enige industrie (kleine bedrijven) en handel en is het middelpunt van een wijnbouwgebied. Zij werd in 1029 bisschopszetel, in 1138 versterkt, in 1142 stad en kwam in 1815 aan Pruisen.
Lit.: H. Bergner, N. u. Merseburg (Ber. Kunstst., dl 47) (Leipzig 1909); A. H. Gisau, Der Dom zu N. (1927); F.
Trautwein, N., Bauten u. Bildwerke (1933); W. Pinder u. W. Hege, Der N. Dom u. d.
Meister s. Bildwerke (1939); H. Küas, Die Naumburger Werkstatt (1937); Idem, Die Meisterwerke im N. Dom, 2e ed. (1943); J. Jahn, Schmuckformen des N. Doms (Leipzig 1944); P.
Metz, Der Stifterchor des N. Doms (Berlin 1948) ; L. Bruhns u. W. Hege, Der Dom zu N. (Königstein i. T. 1949) .
