(Gr.: Xtravevat, litaneuo = smeken), in liturgische zin is een gebed, bestaande uit een reeks aanroepingen, loftitels, smekingen enz., waarop het gelovige volk antwoordt met een refrein, zoals bijv. „bid voor ons”, „ontferm u over ons” enz. Van de 5de eeuw af is het Christelijk volk gewoon geweest aan het Griekse refrein Kyrie eleison, ook te Rome, dat het van het Oosten (Antiochië en Jeruzalem) overnam; in oude documenten, zoals in de Regel van St Benedictus, wordt dit refrein zelf litania geheten.
In het Oosten komt de litanie al in de 4de eeuw voor. In Rome eerst in de 5de eeuw bij het begin van de mis; hieruit verdween zij weer in de 7de eeuw en alleen het Kyrie is daarvan overgebleven. Naar gelang de afzonderlijke aanroepingen 7, 5 of 3 maal herhaald werden, sprak men vroeger van een litania septena, quina of terna.In het Westen is de naam litanie vooral verbonden aan het lange smeekgebed (de Grote litanie), die de gelovigen de naam Litanie van alle heiligen hebben gegeven; dit is de eigenlijke liturgische litanie, die de Kerk bidt bij de hogere wijdingen, de wijding van het doopwater en in het bijzonder (in haar langere vorm) bij boeteprocessies, zodat ook deze processies zelf de naam litania of litaniae ontvingen (z kruisdagen). In de Middeleeuwen is men begonnen litanieën ter ere van bepaalde heiligen op te stellen. Voor het openbaar gebed laat de Kerk behalve de Grote litanie slechts toe:
1. de litanie van Maria (16de eeuw);
2. de litanie van Jezus’ naam;
3. de litanie van Jezus’ heilig Hart;
4. de litanie van St Jozef. De Lutheranen kennen deze gebedsvorm eveneens.
