komt voor in acute, subacute en chronische vormen. Acute kwikvergiftiging wordt tegenwoordig het meeste gezien. Zij ontstaat gewoonlijk door het innemen van kwikverbindingen, die in water en in de lichaamsvochten oplosbaar zijn; de mercuriverbindingen zijn giftiger dan de mercuroverbindingen.
Vooral sublimaat (HgCl2) is berucht als oorzaak van kwikvergiftiging. Sublimaat wordt in de geneeskunde gebruikt als desinfectans, waartoe het in sterk verdunde oplossing (1 : 1000) uitwendig wordt toegepast. Die oplossingen worden gemaakt met behulp van pastilles, welke per stuk 1 g sublimaat bevatten en die — om de kans op vergissingen te verminderen — door een kleurstof blauw of rood zijn gekleurd. Desondanks komt het voor, dat iemand bij vergissing een sublimaatpastille inneemt in plaats van een hoofdpijn- of slaapmiddeltablet. Sublimaat wordt ook wel gebruikt om zelfmoord te plegen, hoewel een onaangenamer middel hiertoe zich nauwelijks denken laat. Ook als abortivum wordt het telkens weer beproefd, hetzij als pastille in de vagina, hetzij als irrigatievloeistof, met meestal een ernstige kwikvergiftiging als gevolg. Sublimaat is een sterk etsende stof, zodat een sublimaatpastille in de lege maag een gat kan vreten. Oppervlakkiger etsingen van keel, slokdarm, maag- en darmslijmvlies veroorzaken hevige pijn, braken, diarrhee en soms glottisoedeem; zowel braaksel als ontlasting zijn met bloed vermengd. Deze etsingen en haar gevolgen kunnen binnen enkele dagen de dood veroorzaken, maar veel vaker wordt al gauw het ziektebeeld beheerst door de verschijnselen, die het geresorbeerde, d.w.z. in het bloed opgenomen sublimaat teweegbrengt en wel op de plaatsen, waar het sublimaat wordt uitgescheiden: de nieren, de mondholte (uitscheiding met het speeksel) en de dikke darm. Bij de acute vergiftiging ontstaat een ernstige degeneratie tot versterf van de nierbuisjes (zgn. necrotiserende nephrose); vaak komt het tot anurie en volgt de dood door uraemie, hetgeen in sommige gevallen enkele weken kan duren, in welke tijd de patiënt zeer wordt gekweld door de uiterst pijnlijke stomatitis (ontsteking der mondholte) en colitis (ontsteking van de dikke darm).Bij de subacute kwikvergiftiging, die vroeger nogal eens voorkwam tijdens antiluetische kuren met kwik (grijze kwikzalf of inspuitingen met kwikpraeparaten), stond de stomatitis meestal op de voorgrond. Tegenwoordig is de voornaamste geneeskundige toepassing van kwik de inspuiting van bepaalde organische kwikverbindingen (salyrgan, mercupurine e.d.) te zamen met een zoutloos dieet als diuretische middelen bij hartpatiënten. Als dit op deskundige wijze geschiedt, komen vergiftigingsverschijnselen daarbij niet voor. De intraveneuze inspuiting heeft bij hartpatiënten echter wel eens tot een acute dood geleid. Men moet die stoffen daarom in een spier inspuiten of, wat met de nieuwste organische kwikverbindingen mogelijk is, onderhuids.
Chronische kwikvergiftiging (mercurialisme of hydrargyrosis) ontstaat meestal door de langdurige inademing van de damp van metallisch kwik op laboratoria of in bepaalde bedrijven (bijv. spiegelfabrieken, munitiefabrieken, kwikmijnen, fabricage van vilt, batterijen, thermometers, barometers, kwikpompen enz.). Bij de chronische kwikvergiftiging staan de verschijnselen van het zenuwstelsel op de voorgrond: prikkelbaarheid, schrikachtigheid, depressie, geheugenstoornissen, zenuwontstekingen, tremoren; andere verschijnselen zijn overmatige speekselafscheiding, slecht riekende adem, gestoorde spijsvertering, vermagering, uitvallen van de tanden, erytheem van de huid en verminderde weerstand tegen infecties.
De eerste hulp bij sublimaatvergiftiging moet bestaan uit het geven van melk, kippeneiwit of norit, om de etsing tegen te gaan en zoveel mogelijk sublimaat te binden. De arts heeft dan te overwegen of maagspoeling verantwoord is, ten einde een deel van het gif te verwijderen. Deels kan men dit laatste bereiken door magnesiumsulphaat of andere laxeermiddelen. Het geresorbeerde sublimaat tracht men te ontgiften door de intraveneuze inspuiting van natriumthiosulphaat, rongaliet of door de intramusculaire inspuiting van B.A.L. (British Anti-Lewisite) (z antidota). Overigens is de behandeling symptomatisch. De wijze, waarop de anurie en uraemie worden behandeld, is vaak beslissend voor de afloop.
DR H. J. VIERSMA.
