Engels scholastiek wijsgeer en Christelijk vroeg humanist (Salisbury 1115/’20 - Chartres 25 Oct. 1180), studeerde van 1136-1148 in Frankrijk onder Abélard, Robert van Melun, Gilbertus Porretanus e.a. Hij werd (1154) secretaris van Thomas Becket, aartsbisschop van Canterbury, op wiens last hij verscheidene reizen maakte naar het vasteland, die hij in zijn ballingschap vergezelde, en van wiens marteldood in 1170 hij getuige was.
Sedert 1176 was hij bisschop van Chartres.Johannes van Salisbury was een der voornaamste vertegenwoordigers van de School van Chartres, hechtte veel waarde aan de kennis der klassieke taal en wijsbegeerte, maar zag nochtans in geloof en genade een noodzakelijke voorwaarde voor ware wijsgerige kennis. Hij schreef een kerkgeschiedenis van 1148-1162 (Historia Pontificalis) en biografieën van Anselmus van Canterbury en van Thomas Becket. Zijn leerdicht Entheticus is een critische verhandeling over de Grieks-Romeinse wijsbegeerte. Zijn Metalogicon (1150), een pleidooi voor een juist gebruik der logica tegenover een als „Cornificius” aangeduide sophist, verwerpt zowel over- als onderschatting daarvan: logica en vakwetenschappen dienen elkaar aan te vullen; van historisch belang is zijn daarin gegeven uiteenzetting van de acht door hem onderscheiden opvattingen omtrent de universaliën en van de verschillende leermethoden zijner voormalige meesters. Zijn Polycraticus (1159) wordt beschouwd als de eerste eigenlijke middeleeuwse staats- en rechtsfilosofie.
PROF. DR I. J. M. VAN DEN BERG
Bibl.: De verz. werken zijn uitgeg. door J. A. Giles (5 dln. Oxford 1848), herdr. d. J. P.
Migne, Patrologia Latina 199. Afzonderlijk: Polycraticus, ed. C. G. J. Webb (1909).
Eng. vert, ds J. Dickinson, The Statesman’s Book (New York 1927) en Metalogicon (Oxford 1927) door C. G. J. Webb, Historia Pontificalidoor R. L. Poole (Oxford 1927).
Lit.: M. Grubmann, Gesch. d. scholast. Methode, II (1911), blz. 438 vlg.; Ueberweg-Geyer, Grundriss d. Gesch. d. Philos, (nde dr., 1928), blz. 242 vlg.; C. C.
J. Webb, John of S. (1923); J. Huizinga, Een praegothieke geest: J. v. S. (in: Tijdschr. v. Gesch. 48,1933, blz. 225 vlg.; Verz. Werken IV, 1949, blz. 85 vlg.) ; L.
Denis, Un humaniste au moyen-âge (in: Nova et Vetera 22, 1940, blz. 5 vlg.); F. Sasson, Gesch. d. Patrist. en Middeleeuwse wijsbegeerte (4de dr. 1950), blz. 144 vlg.; H. Liebeschütz, Mediaeval Humanism in the Life and Writings of John of Salisbury (Public Warburg 1950 Instit.); Reg. L. Poole, Studies in Chronology and History (1934); W. Ullmann, The Mediaeval Idea of Law (1946).
