Nederlands schilder (Leiden 24 Oct. 1607 - Amsterdam 4 Juni 1674), kwam jong in de leer bij Joris van Schooten te Leiden en vervolgens ca 1617 bij Pieter Lastman in Amsterdam. In 1621 keerde hij naar Leiden terug.
Constantijn Huygens, secretaris van Prins Frederik Hendrik, interesseerde zich voor hem. Hij liet zich ca 1627 door Lievens schilderen en gaf in zijn autobiografie een karakteristiek van de jonge kunstenaar. In 1632 vertrok Lievens naar Engeland, na 1635 was hij te Antwerpen in de kring van Adriaen Brouwer en Anthonie van Dijck. Behoudens een korte onderbreking bleef hij tot 1644 de Scheldestad. Tot zijn dood woonde hij (met uitzondering van een verblijf in Den Haag en in Leiden) te Amsterdam.In zijn jeugd bestudeerde Lievens de etsen van Willem Buytewech en vervolgens bij Lastman het realisme van de Prae-Rembrandtisten, bij wie Italiaanse invloeden doorbraken. Ook meesters uit de Utrechtse school, zoals Bloemaert en Moreelse, maakten indruk op hem.
In Leiden was Lievens met Rembrandt bevriend en onderging diens invloed. Soms werkte hij met Rembrandt samen, zoals een kinderkopje uit het Rijksmuseum en de beeltenis van een grijsaard in het museum in Schwerin bewijzen. Lievens schilderde meestal grotere stukken dan Rembrandt in die tijd. Zijn wijze van schilderen is gladder en weker, niet zo fors en geniaal. Uit deze vroege tijd dateren de studiekoppen van grijsaards en apostelen, waarvan vele bewaard zijn. Lievens was in de eerste plaats portretschilder. In Engeland en vooral in Antwerpen veranderde zijn stijl. Anthonie van Dijck’s elegante beeltenissen lieten duidelijk hun sporen in zijn werk na. Ook het landschap kreeg daar zijn belangstelling, als achtergrond voor zijn portretten of als genre op zich zelf. De landschappen van Adriaen Brouwer werkten op hem in. De kleuren werden anders; in de plaats van de koele grijzen uit zijn Leidse periode traden warme tonen van bruin en rood naar voren, klaarblijkelijk onder invloed van de Venetiaanse schilderkunst, waarvan hij in Leiden voorbeelden heeft kunnen bewonderen. Hij kreeg opdrachten voor het schilderen van historische doeken, o.a. voor het raadhuis in Amsterdam en voor het Huis ten Bosch in Den Haag. Lievens was tevens een bekwaam tekenaar, ook weer van landschappen en portretten. Bovendien vervaardigde hij een aantal houtsneden en etsen. Zijn geschilderd zelfportret bevindt zich in de National Gallery te Londen. Zijn oudste zoon, Jan Andrea, was eveneens schilder en tekenaar.
DR D. HANNEMA
Lit.: Orlers, Beschrijvinghe der stad Leyden (Leyden 1641); Thieme-Becker, Alg. Lex. der bild. Künstler (Leipzig); H. Schneider, J. L., sein Leben und seine Werke (Haarlem 1932); W. Martin, De Holl. schilderkunst, Rembrandt en zijn tijd (Amsterdam 1936).
