(Latijn: initium, begin), grote beginletter van de verschillende onderdelen van een tekst als in boeken: hoofdstukken of versregels, opgesierd met goud, penwerk of kleuren op een wijze, die het oog boeit en de aandacht gaande maakt. Deze versiering werd reeds toegepast in de 4de eeuw v.
Chr. in Griekse en Koptische handschriften, maar tijdens de Middeleeuwen beleefde de initiaal haar grootste vogue. Zij paste zich gestadig aan alle stijlrichtingen aan; in de Merovingische handschriften is ze versierd met vis-n vogelmotieven, in de Ierse kunst met vlechtwerk, dat in de Karolingische verluchting werd overgenomen met toepassing van goud en zilver. Ze bekleedt in deze handschriften een gehele bladzijde en ze ontwikkelde zich verder in het Romaanse tijdperk met gebruik van rank- en bladornament en, op het einde van deze periode, van allerlei figuren als maskers en humoristische taferelen. In de Gothische periode kreeg zij haar evenredige betekenis als letter terug. Zij werd nu belegd met goud of geschilderd in allerlei kleuren, waaronder blauw en vermiljoen de voorkeur genieten. Reeds aan het einde van de 13de eeuw ontwikkelde zich uit de beginletter een randversiering, die zich gaandeweg om de tekst heen ging leggen, om aan het einde van de 14de eeuw een gesloten weelderige omlijsting in goud en kleuren te vormen.
De beginletter, waarvan het oog ondertussen vaak werd ingenomen door een kleine miniatuur, maakte zich nu voorgoed los van de randversiering, die voortaan op zichzelf stond. Na de uitvinding van de boekdrukkunst werden de initialen nog gedurende enkele jaren in de tekst geschilderd, totdat de houtsnede en later de gravure het middel aan de hand deden tot mechanische reproductie.Vele incunabelen geven een vierkant uitgespaard vlak, met een kleine letter er middenin, om de rubricator te helpen. In de loop der eeuwen werden de meest vernuftige vondsten op de initiaal toegepast en lang niet altijd tot meerdere glorie van het boek. Ook in het moderne boek is de initiaal nog een voornaam, soms het enige, versieringsmiddel, veelal eenvoudig een grote beginletter.
Lit.: H. Shaw, Illuminated Ornaments (London 1833);Lamprecht, Initialomamentik des 8.bis 13. Jahrh. (1882); Faulmann, Die Initiale (1886); L. v. Kobell, Kunstvolle Miniaturen und Initialen (München 1890); R. W. P. de Vries Jr,'in het Drukkersjaarboek (1906) ; K.
Löffler, Romanische Zierbuchstaben und ihre Vorläufer (Stuttgart 1927); A. F, Johnson, Decorative Initial Letters (London 1931); A. Schardt, Das Initial (Berlin 1938); Em. A. van Moé, La lettre ornée dans les manuscrits du VHIe au Xlle siècle (Paris 1943); P. Vaillant, La lettre initiale ornée ä travers les manuscrits cartusiens de la bibliothèque de Grenoble (Fin Xle-XVe siècle) (Grenoble - Paris 1945).
