(Frans Huy) is een Waalse stad in de Belgische provincie Luik, waar Hoyoux en Mehaigne in de Maas uitmonden, op heuvelachtige kalk- en schieferbodem (801 ha) telt (1949) 13 125 inw. Hoei is een belangrijke landbouwmarkt en verkeerscentrum.
In de 9de eeuw was het de hoofdstad van een graafschap, dat delen van Haspengouw en Condroz omvatte. Sedert de 10de eeuw behoorde het tot het prinsbisdom Luik, waarvan het de tweede stad werd, met een keur van 1066. Herhaaldelijk werd het platgebrand en verwoest; 30 maal werd het belegerd. Op de plaats van de oude burcht bouwden de Hollanders in 1822 een citadel, „li Chestia”, die de Maasvallei beheerst en ook de stenen brug „li Pontia” (1294, herbouwd in 1714 en gesloopt in 1950). De prachtige Hooggothische O.L.V.-kerk (14de eeuw) bezit een Romaanse crypte, een 13de-eeuws portaal of Bethlehem met reliëffiguren, een roosvenster „li Rondia” (9 m diameter), een rijke kerkschat, vier 12de-13de-eeuwse reliekschrijnen w.o. dat van St Marcus. De Gothische St Mengoldkerk (14de eeuw), inwendig vernieuwd in de 17de eeuw, bezit een marmeren groep „Leven en Dood” van Delcour (1687).
Stadhuis in Lodewijk XV-stijl (1766). Kapel de la Sarte (17de eeuw), bedevaartplaats. Enkele oude huizen, o.a. Batta. „Li Bassinia” is een fontein in geslagen koper (1406) met 5 beeldjes. Te Hoei bestonden drie abdijen: de Kruisheren of Clair-Lieu, gesticht in 1211, waarvan terrasvormig aangelegde tuinen en een portaal overbleven; de priorij der Benedictinessen, thans rijkslandbouwschool; en Neufmoustier, van de Augustijner kanunniken, evenals het vorige gesticht in de 12de eeuw, waar Pieter de Kluizenaar als eerste prior stierf in 1115 (standbeeld) en dat verdwenen is. Alle drie werden opgeheven door de Franse omwenteling, in 1797.LEO DE WACHTER
Lit.: Gougnard, H. pittoresque, guide de l’excursionniste (Hoei, 2de uitg. 1890); R. Dubois, Les rues de H. (Hoei 1910); Idem, Notice hist. sur la ville de H. (Hoei 1921); E. Dantinne, Etudes et recherches sur l’hist. de la ville de H. (Hoei 1927); H. Demaret, La collégiale N.-D. à H. (Hoei 1921-24, 3 dln).
