(1) of „Huis des broods” (Beitlahm) is de naam van een kleine stad in Palestina, in het stamgebied van Juda, ter hoogte van 777 m op de twee heuvels verbindende waterscheiding tussen het noordwaarts gaande deel van de Wadi-er-Râhib en dat van de zuidwaarts gaande Wadi-er-Hrobbé, 10 km ten Z. van Jeruzalem in een tamelijk vruchtbare, met olijven beplante streek. Deze stad, door koning Rehabeam verfraaid en versterkt, is beroemd als de geboorteplaats van David en van Christus.
De eerste Christenen bouwden er een kapel, keizer Hadrianus liet er een tempel ter ere van Adonis verrijzen, maar Helena, de moeder van Constantijn de Grote, liet het afgodsbeeld vernietigen en stichtte er een grote kerk. Het tegenwoordige Bethlehem, „Bet-Lachm” genaamd, is gelegen op twee heuvels en bestaat uit acht wijken. De inwoners, ten getale van 8820 (1944), uit Griekse, Armeense en Roomse Christenen en slechts enkele honderden Mohammedanen bestaande, houden zich bezig met het verbouwen van olijven en wijn en het vervaardigen van paarlemoeren rozenkransen, kruisbeelden enz. De grot, waarin volgens de overlevering de Heiland geboren werd, bevindt zich op een heuvel in het O. van de stad. Men heeft aldaar een groot Franciscanerklooster gebouwd, waar de pelgrims huisvesting vinden. Er naast liggen een Grieks en een Armeens klooster.
De Geboorte-Basilica door Constantijn I gebouwd en door Justiniaan gerestaureerd, is kruisvormig, 44 monolieth-zuilen lopen in vier rijen door het schip en zetten zich voort in het koor. Het is een ernstig, eenvoudig bouwwerk; de verdeling in drieën door afschuwelijke muren, is van later datum: de voornaamste afdeling, de kern der kerk, behoort aan de Armeniërs, de twee andere resp. aan de Latijnen en Grieken. Elk van deze drie heeft een aparte ingang naar de „heilige Grot” (12,4 x 3,9 x 3 m), onder het hoofdaltaar, en gestaag door 32 lampen verlicht. Een zilveren ster op de marmeren vloer wijst de plaats aan, waar, volgens de kerkelijke traditie Christus geboren is. De muren zijn met kostbaar marmer bekleed en de zuilen met prachtige geschenken versierd. Een andere grot wordt er aangewezen als de voormalige verblijfplaats van de heilige Hieronymus, en men voegt er bij, dat hij aldaar de Vulgata vertaald heeft en er met Eusebius begraven ligt.
Van het platte kloosterdak heeft men uitzicht tot aan de Rode Zee en de Jordaan. Ten Z.O. der stad ligt een groot Carmelieter klooster; in de stad zelf nog een klooster van de Zusters van St Jozef.De St Catherinakerk, bediend door Franciscanen, en het belendende pelgrimshuis schijnen opgetrokken op de plaats, waar Hieronymus’ vriendin Paula een klooster bouwde.
In de omtrek van Bethlehem liggen de „Melkgrot”, waar zich Maria, volgens de overlevering, vóór de vlucht naar Egypte verborgen heeft, het Graf van Rachel, de moeder van Jozef en Benjamin. Bij het „veld der Herders” (vgl. Luc. 2) bevindt zich een Herderskerk in ruïnen, Kenîset-er-Ra’wāt, uit de 7de eeuw.
Lit.: H. Vincent en F.-M. Abel, Bethléem, le sanctuaire de la nativité (Paris 1914); Th. v. Zahn, Die Geburtsstätte Jesu in Gesch., Sage u. bild. Kunst, in: Neue Kirchl. Zeit (1921); W.
Harvey, Structural Survey of the Church of the Nativity, Bethlehem (1935); H. Leclercq, in Dict. d’Archéol. et de Liturgie II (828 vlg.).
(2), stad in Zuid-Afrika, gelegen aan de kleine rivier „Jordaan”, op een hoogvlakte van ongeveer 1610 m, met een bevolking van ongeveer 5000 blanken en 3000 naturellen, is de voornaamste plaats van het rijke landbouwdistrict van die naam in de N.O. Vrijstaat. Zij neemt gestadig in betekenis toe, als knooppunt van twee spoorlijnen en als middelpunt van handel en onderwijs. Verwerking van granen is een van de voornaamste takken van locale industrie. Ten Z. van deze plaats ligt een van de aan natuurschoon rijkste gebieden van de Vrijstaat.
(3), stad in Pennsylvanië (V.S.), ruim 100 km ten N. van Philadelphia, is een industriestad (staal, textiel, tabak), die vooral gedurende Wereldoorlog II ook veel munitie fabriceerde. Bethlehem werd (1741) gesticht door de Moravische Broeders en de Moravische invloed is hier nog zeer merkbaar. Het Bach-Feest in Mei in deze stad is beroemd. De groei van Bethlehem ging langzaam tot het Lehighkanaal geopend werd (1829) en het kolentransport zich ontwikkelde. Bevolking (1940) 50 490; Groot-Bethlehem: 325 142.
Lit.: J. M. Levering, A history of Bethlehem, Pennsylvania (1903).
Bethlehemse kindermoord
Volgens Matth. 2:16 vlgg. werden op last van Herodes de Grote alle knapen, jonger dan twee jaar, in en om het stadje Bethlehem vermoord, om met deze weinige kinderen tevens de nieuwe koning der Joden (Jezus) uit de weg te ruimen. Flavius Josephus, die de gruwelen van die vorst vermeldt, vertelt dit niet, evenmin als alles wat op Messiaanse gedachten betrekking heeft. Bij de neo-Platonicus Macrobius (4de eeuw), Saturn. II, 4 vindt men een verhaal, dat uit hofkringen ten tijde van Augustus zou stammen, doch Herodes als moordenaar van zijn eigen kinderen met Mt. 2 verwart. Over de betrekking der geboorte- en jeugdverhalen van Mattheus en Lucas en de historische mogelijkheden loopt het oordeel der deskundigen (behalve bij de Katholieken) zeer uiteen.
