Winkler Prins Encyclopedie

E. de Bruyne, G.B.J. Hiltermann en H.R. Hoetink (1947)

Gepubliceerd op 28-12-2022

GEZEGDE

betekenis & definitie

is de naam van een der zinsdelen. In het algemeen bestaat een zin uit ten minste twee delen en wel een voorstelling, die primair in het bewustzijn aanwezig is en een andere, die daarmede geassocieerd wordt.

De eerste noemt men onderwerp of subject, de tweede gezegde of praedicaat. De grammaticale vorm van de zin zal gewoonlijk met dit onderscheid in de voorstellingen corresponderen; in de hond blaft is dus de hond, zowel in psychologische als in taalkundige zin, het subject. Dit normaal-type van zinnen heeft bewerkt, dat in de grammatica onderwerp genoemd wordt datgene wat naar getal en naamval met de werkwoordsvorm overeenstemt, en gezegde het verdere gedeelte van de zin. In een zin als De man verkoopt appelen is dus De man onderwerp en verkoopt appelen gezegde.

Gewoonlijk wordt de naam gezegde beperkt tot de persoonsvorm van het werkwoord, in dit geval dus verkoopt. Zulk een gezegde, dat alleen uit een werkwoord bestaat, heet werkwoordelijk gezegde, terwijl daarnaast met naamwoordelijk gezegde wordt aangeduid de verbinding van een vorm der koppelwerkwoorden: zijn, worden, blijven, blijken, schijnen, lijken, heten, dunken en voorkomen met een nomen. Het spreekt vanzelf, dat er tal van gevallen zijn, waarin het grammaticale subject niet hetzelfde is als het psychologische. In een zin als Morgen zullen wij komen en niet vandaag zijn de woorden morgen en vandaag het psychologische onderwerp, al zijn zij in grammaticale zin slechts bepalingen. Ofschoon het regel is, dat een zin door gezegde en onderwerp gevormd wordt, is dit niet noodzakelijk; in talen met een rijk ontwikkeld vormensysteem ligt het grammaticale onderwerp in de persoonsvorm opgesloten (veni, vidi, vici); in een zin als het regent is het woordje het een concessie aan de grammaticale zinsbouw, terwijl pluit (lat.) uitsluitend de handeling noemt, zonder dat daarbij aan enig subject gedacht wordt (z zinsdelen).

< >