is de naam van twee pausen:
Gelasius I, heilige, na Leo I, van 1 Mrt 492-19 Nov. 496. In de strijd tegen het Acaciaanse schisma dat van 483-519 het Oosten van het Westen losscheurde, handhaafde hij krachtig het primaat, bijzonder tegenover het Caesaro-Papisme van de Oosterse keizers; de verhouding van kerk en staat omschreef hij het eerst met de theorie der twee machten en achtte het kerkelijk gezag in kerkelijke zaken onafhankelijk van het keizerlijke. Het Sacramentarium Gelasianum, dat de liturgie der H. Mis bevat, dateert grotendeels uit latere tijd.
Het Decrectum Gelasianum (Epistola decretalis de recipiendis et non recipiendis libris), dat onderscheid maakt tussen canonieke en apocriefe boeken, schijnt in zijn geheel slechts in de 6de eeuw samengesteld. In de plaats der heidense feesten der Lupercalia stelde hij het kerkelijk feest van Maria Lichtmis in. Talrijke homelieën en hymnen van Gelasius zijn verloren, maar 6 dogmatische tractaten en brieven zijn bewaard, (bij Migne, Patr. lat., bd 59, 74).
Lit.: A. Roux, Le pape Gélase I (1880); L. Knabe, Die gelasianische Zweigewaltentheorie bis zum Ende des Investitursstreits (1936); P. L.
Migne, Patrologia latina Epistolae (Romanorum Pontificum (1847); K. W. Grzelak, G. I (1922).
Gelasius II (Johannes van Gaëta) bekleedde slechts één jaar de Heilige Stoel (24 Jan. 1118-29 Jan. ii 19). Reeds aanstonds na zijn verkiezing werd hij gevangen genomen door Hendrik V en de keizergezinde familie Frangipani, maar kon ontvluchten naar Gaëta. Hendrik V stelde Mauritius van Braga tot tegenpaus aan, die zich Gregorius VIII noemde. Gelasius bleef op de vlucht en overleed in het klooster te Clugny 29 Jan. 1119.
Lit.: R. Krohn, Der papstl. Kanzier Joh. v. Gaeta (1918).
