aartshertog van OOSTENRIJK-ESTE (Graz 18 Dec. 1863 - Serajewo 28 Juni 1914), was de oudste zoon van Karel Lodewijk, broeder van keizer Frans Jozef, en Maria Annunciata van Sicilië. In 1875 erfde hij de titel (Oostenrijk-Este) en de bezittingen van het Huis Modena, dat toen uitstierf.
In 1892-1893 reisde hij om de wereld en beschreef deze reis in Tagebuch meiner Reise um die Erde (2 dln, 1895-’96). Door de dood van kroonprins Rudolf (1889) en het overlijden van zijn vader in 1896 werd hij troonopvolger in Oostenrijk-Hongarije. In 1898 werd hij plaatsvervanger van de keizer als oppercommandant van het leger. Onder grote tegenkanting van de keizerlijke familie huwde hij op 1 Juli 1900 (morganatisch) een hofdame: Sophie, gravin Chotek (uit Bohemen), die in 1909 tot vorstin Hohenberg werd verheven. De kinderen uit dit huwelijk hadden geen opvolgingsrechten.Frans Ferdinand was een niet zeer beminnelijke en tamelijk autoritaire figuur, aan wie door Frans Jozef weinig invloed op de politiek werd gelaten. Hij was tegenstander van de dualistische structuur der monarchie (z Ausgleich) en wilde vooral de onevenredig grote invloed van de Hongaarse adel verminderen. Hij wilde dit bereiken door algemeen kiesrecht in Hongarije. Het dualisme wilde hij een tijd lang vervangen door „trialisme”, waarbij naast „Oostenrijk” en Hongarije de Zuidslavische gebieden staatkundige zelfstandigheid zouden krijgen; later voelde hij vooral voor versterking van het centrale gezag: de Delegaties (z Ausgleich) wilde hij vervangen door een Rijksparlement; Bosnië en Herzegowina zouden een eigen koninkrijk in de monarchie moeten gaan vormen. Voor een anti-Slavische buitenlandse politiek voelde hij niet; in de zin van de Driekeizersbond wilde hij een vriendschappelijke verhouding tot de Russische tsaar onder behoud van het bondgenootschap met Duitsland. Met keizer Wilhelm II onderhield hij in de latere tijd tamelijk vriendschappelijke betrekkingen.
Zijn streven naar een bevrediging van de nationale verlangens der Slaven binnen de monarchie maakte hem tot vijand voor het Grootservisch nationalisme, dat naar aaneensluiting der Zuid-Slaven onder Servië streefde. Vandaar de moordaanslagen door Bosnische studenten, aanhangers van dit nationalisme, op hem gedaan bij zijn ondanks waarschuwingen ondernomen bezoek aan Serajewo op 28 Juni 1914. Bij de tweede aanslag schoot Gabriel Princip hem en zijn echtgenote dood. Deze moord werd de aanleiding tot Wereldoorlog I.
PROF. DR TH. J. G. LOCHER
Lit.: V. Eisenmenger, Erzherzog Fr. F. (1929) ; P. Nikkitsch Boulles, Vor dem Sturm, Erinnerungen an Erzherzog Fr. F. (1925); Edm. Glaise-Horstenau, Fr. Ferd. in: Neue Oesterr. Biogr. dl 3.
