wordt in de natuurwetenschappen in diverse betekenissen gebruikt,
a. De structuur der moleculen is de wijze, waarop het molecuul is opgebouwd uit de atomen. Speciaal voor organische verbindingen is de molecuulstructuur van grote invloed op de eigenschappen van het molecuul (z isomerie en stereochemie).
b. de structuur der kristallen is de wijze, waarop de atomen in een kristal gerangschikt zijn. De kennis van deze structuur heeft men verkregen door middel van de Röntgenstralen (z kristalstructuur).
c. De structuur van gesteenten kan globaal omschreven worden als de rangschikking der mineralen, die het gesteente samenstellen, in drie dimensies. Prof. Grutterink heeft hiervoor de van Ant. van Leeuwenhoek afkomstige term maaksel ingevoerd. Internationaal beschouwd heerst in de petrografie verwarring in verband met de termen structuur en textuur.
In Duitsland wordt onder de structuur van een kristallijn gesteente gewoonlijk verstaan de rangschikking der mineralen, voor zover deze het gevolg is van kristallisatie-krachten. In Engeland wordt deze rangschikking textuur genoemd. Daarentegen verstaat de Duitse vakliteratuur onder textuur een rangschikking van mineralen, die aan andere invloeden is toe te schrijven, en deze wordt door vele Engelse petrografen juist structuur genoemd. De Duitsers, en ook Nederlanders, spreken bijv. van granietische structuur, porfierische structuur (z gesteenten). Zijn iri een porfier de veldspaatzuiltjes door stromen van het gesteente, voordat de grondmassa gestold was, evenwijdig aan de stroomlijnen gerangschikt, dan is dit in Duitse zin een textuur-verschijnsel; wij spreken dan van fluïdaal-textuur. Komen in een graniet bolvormige aggregaten van kristallen voor (kogelgraniet) dan is dat een kogeltextuur.
d. Onder de structuur van spectraallijnen verstaat men de wijze, waarop een spectraallijn (z spectraalanalyse) blijkt te bestaan uit twee of meer spectraallijnen, wanneer men haar nader ontleedt met een spectraalapparaat van groter oplossend vermogen. Naar gelang van de afstanden der componenten in het spectrum spreekt men van fijnstructuur en ultrafijnstructuur der spectraallijnen. Theoretische overwegingen maken het mogelijk uit de fijnstructuur gegevens te verkrijgen over het atoom en uit de ultrafijnstructuur gegevens te verkrijgen over de atoomkern (z atoommodel en kernphysica).
PROF. DR B. G. ESCHER
Lit.: H. A. Stuart, Die Struktur des freien Moleküls (1952).
Structuurtheorie en structuurformules
(organische chemie). Onder de structuur van een organische verbinding verstaat men de onderlinge samenhang der atomen, die door valentiebindingen tot stand wordt gebracht.
Men gaat hierbij uit van het feit, dat het koolstofatoom meestal vierwaardig is, het waterstofatoom een-, het zuurstofatoom twee- en het stikstofatoom driewaardig en dat de atomen door deze valenties met elkander verbonden zijn, waarbij vooral de koolstofatomen zich ook onderling tot lange ketens kunnen verbinden. Men kan dan van organische verbindingen structuurformules opstellen, bijv. voor aethylalcohol C2H6O de formule: die dus aangeeft, dat de twee koolstofatomen met elkander verbonden zijn, waarbij het ene koolstofatoom met drie waterstofatomen en het andere met twee waterstofatomen en door tussenkomst van een zuurstofatoom met een derde waterstofatoom is verbonden. Deze formule verbeeldt tevens de chemische reacties, bijv. dat slechts één waterstofatoom bij inwerking van natrium door dit metaal wordt vervangen.
De structuurtheorie kan het verschijnsel van structuurisomerie verklaren (z isomerie), zo ook het bestaan van homologe reeksen (z homoloog). Breidt men de formules in de ruimte uit, dan verkrijgt men de configuratie formules en kan men de verschijnselen der chemie in de ruimte of stereochemie verklaren (z asymmetrisch koolstofatoom en geometrische isomerie). De theorie der structuurchemie is ca 1860 vnl. ontwikkeld door Couper, Kekulé en Butlerow.
DR J. VAN ALPHEN.
