Amerikaans schrijver en sociaal-theoreticus (Chicopee Falls, Mass., 26 Mrt 1850 - 22 Mei 1898), studeerde te New York en in Duitsland rechten, maar hield zich sinds 1876 als romanschrijver bezig. Zijn historische roman The Duke of Stockbridge (1879), die de opstand van Daniël Shays in Massachusetts (1786) tot thema had, was literair niet sterk maar toonde een scherp begrip van onderdrukking, uitbuiting en verzet.
Het was een der weinige Amerikaanse romans die in de jaren ’70 sympathie voor de economisch en sociaal misdeelden toonden en vooruitliep op het verschijnen der uitgebreide literatuur, hierdoor gekenmerkt in de jaren tachtig en negentig. Bellamy is vooral belangrijk als schrijver van de utopische roman Looking Backward 2000-1887 (Boston 1888) en als leider der „Nationalist Movement” omstreeks 1890. In Looking Backward schildert hij een utopische toekomstmaatschappij in de V.S., omstreeks het jaar 2000, waarin het economisch monopolie, de verkwistende en vernietigende concurrentie, de concentratie van rijkdom en de sociale ongelijkheid verdwenen zouden zijn die kenmerkend waren voor het Amerika van 1887. Inderdaad waren vele schaduwkanten van een agressief jong industrialisme in de V.S. toen wel zeer klaarblijkelijk. In het beschreven staats-socialistische bestel zou de staat alle hulpbronnen bezitten en alle diensten verrichten, een ware en algemene gelijkheid tussen de mensen heersen, het ideaal van het individualisme bereikt zijn door collectivisme, dat volgens Bellamy de persoonlijke vrijheid niet behoeft te vernietigen, integendeel. Dit boek zou in het individualistische Amerika van Bellamy’s tijd als program weinig aanhang hebben gevonden, maar het won grote bekendheid door de romanvorm en de licht aansprekende stijl waarin het was geschreven, terwijl Bellamy’s aanvaarding der consequenties van een geheel rationeel machinetijdperk hem de aanhang bezorgde van hen, die mèt hem zich een toekomstige maatschappij droomden, waarin naast humaniteit de „efficiency” hoogste ideaal en zegenbrengend beginsel zou zijn.Géén boek had sinds Uncle Tom’s Cabin (z H. Beecher-Stowe) in de V.S. bij de humaan denkenden en voelenden zó aangesproken; het had een ontzaglijk succes: meer dan een half millioen exemplaren werden er van verkocht binnen 10 jaar na verschijnen. Het werd in alle talen der wereld gedrukt (de Nederlandse uitgave droeg de titel: In het jaar 2000), verleidde Bellamy tot het schrijven van een vervolg en aanvulling (Equality, N.Y. 1897), dat veel minder succes had, en deed in de V.S. de „Nationalisten”-beweging ontstaan. Bellamy wijdde hieraan zijn krachten als organisator en redacteur der organen The Nationalist (i88g-’gi) en The New Nation (1891 -’94). Overal in het land waren verenigingen ontstaan om Bellamy’s denkbeelden te verwerkelijken (162 binnen 3 jaar na publicatie van het boek), althans: zijn boodschap te verbreiden, maar tot een duurzame en krachtige organisatie konden deze belangstellenden niet komen. Politiek ging de beweging over in The Populist Movement. Wat de technische zijde van Bellamy’s voorspelling betreft, vele van deze zouden in het rijpe kapitalisme der volgende halve eeuw worden verwerkelijkt; op het niet-Marxistische socialistische denken, in de V.S. en elders, had het boek lang grote invloed.
PROF. DR A. N. J. DEN HOLLANDER
Lit.: J. O. Hertzler, The History of Utopian Thought (N.Y. 1923); Fr. Kleinwachter, Die Staatsromane (Wien 1891); Lewis Mumford, The Story of Utopias (N.Y. 1922) (2nd ed. 1941); A. E. Morgan, Edw. Bellamy (1944)*
