een stad in het Land Noord-Rijnland-Westfalen (Westduitse Bondsrepubliek), is gelegen aan de Emscher op de oude Hellweg aan een kruispunt van spoorwegen en telt (1946) 433.792 inw. (in 1939: 542.261). De oude stad is omgeven door wandelwegen, die op de plaats van de sinds 1863 gesloopte omwalling zijn aangelegd.
In deze oude stad, die zakencentrum is geworden, doch evenals geheel Dortmund door Wereldoorlog II enorm heeft geleden, vindt men verschillende kerken. De Protestantse Reinoldikirche, een van de belangrijkste bouwwerken van Westfalen, is een Laatgothische driebeukige basiliek. Het koor werd van 1421-’50 door Meister Roseir gebouwd; de imposante westertoren werd van 1662 af naar een ontwerp van Joh. Degener herbouwd en in 1701 voltooid. In de zwaar beschadigde Marienkirche, een Romaanse basiliek met een Gothisch koor, bevonden zich tot 1944 de fragmenten van een buitengewoon fraai altaarstuk van Konrad von Soest, een voornaam werk van de vroege Duitse schilderkunst uit het begin van de 15de eeuw. De Petri-Kirche, een Laatgothische hallenkerk toont een voor Westfalen karakteristiek, bijna vierkant grondvlak, aan de toren werd in 1396 begonnen. Binnenin bevindt zich een bijzonder groot, maar zeer mooi altaar door Meester Gilles uit Antwerpen (1521). De Katholieke Dominikaner- of Propsteikirche heeft haar betekenis te danken aan het altaarstuk door Derick Baegert uit Wesel; deze grote triptiek uit de 15de eeuw (vroeger door verkeerde interpretatie van de oorkonden aan de gebroeders Dünwegge toegeschreven) werd in 1937 gerestaureerd en in hetzelfde jaar te Münster geëxposeerd (tentoonstelling Derick Baegert no 9-13). Het Rathaus, het oudste stadhuis van Duitsland, werd na de stadsbrand in 1232 opgericht. Oude woonhuizen zijn nauwelijks binnen de vroegere omwalling bewaard gebleven. De uitbreiding der stad buiten deze oude kern dankt Dortmund aan de ontwikkeling van de industrie, als gevolg van haar ligging in het Westfaalse kolenbekken. Door de aanleg van het Dortmund-Eemskanaal en later van het Rijn-Herne-kanaal ontwikkelde zich ijzer- en staalindustrie. Vóór Wereldoorlog II bevonden zich ten W. van de stad de Dortmunder Union, een grote fabriek van spoorwegmaterieel enz. en andere grote bedrijven. Verder was zeer bekend het Dortmunder bier.H. M. CRAMER
Geschiedenis
Dortmund wordt in 899 voor het eerst genoemd (Theotmannia). Het was vele malen een plaats van keizerlijke hofdagen en kerkvergaderingen. Sedert 1229 was het een vrije Rijksstad en sedert 1299 hoofdkwartier van de Westfaalse afdeling van de Hanze. Het Dortmunder recht gold in de meeste Westfaalse steden; ook was hier het hoogste Veemgericht. In 1386-’88 werd het gedurende 21 maanden vruchteloos belegerd door de aartsbisschop van Keulen. Op 10 Juni 1609 werd er het Recès van Dortmund gesloten tussen keurvorst Johan Sigismund van Brandenburg en de paltsgraaf Philips Ludwig van Neuburg, waardoor een einde kwam aan de Guliks-Kleefse successietwist. Na de Dertigjarige Oorlog telde het slechts 3000 inw. In 1803 werd het aan de Prins van Oranje toegewezen, doch de koning der Nederlanden stond het in 1815 af aan Pruisen.
Lit.: A. Ludorff, Die Bau- und Kunstdenkmäler d. Kreises Dortmund-Stadt (Münster i. W. 1894); K. Rübel, Gesch. d. Frei- und Reichsstadt Dortmund (2de dr. 1906); A. Ludorff, Gesch. der Grafschaft u. der freien Reichsstadt D., I (1917); R. Fritz, Dortmunder Kirchen u. ihre Kunstschätze (Dortmund 1933); L. v. Winterfeld, Gesch. d. freien Reichs- und Hansestadt Dortmund (1934); Dehio-Gall, Handb. d. dtschen Kunstdenkmäler, I (1935), blz. 318-323; K. Steinbart, Konrad von Soest (Wien 1946).
