Vassilios Digenis Akritas is de naam van het Middeleeuwse Griekse epos, ongeveer in de 10de eeuw geschreven. Hoewel volksliederen de dapperheid van een machtigen held bleven verheerlijken en uitdrukkingen als „sterk als Digenis” voortleefden, was het epos zelf niet meer bekend vóór 1870, toen het ontdekt werd door Sabbas Joannidis in het klooster Soumelâ (Trebizonde) ; Emile Legrand bezorgde de eerste uitgave in 1875.
Later ontdekte men nog andere handschriften: één in Oxford, in het Escuriaal, op Andros, in Grottaferrata, en tenslotte een zesde in Griekenland, in proza. Vassilios is een Akritas, die de bijnaam Digenis heeft als zoon van twee „stammen” (dyo geni): een Arabische emir heeft bij een rooftocht op Byzantijnse bodem, in de provincie van generaal Doukas, diens dochter ontvoerd. De generaal Was verbannen, misschien omdat hij te machtig was geworden. Om het meisje te kunnen huwen, liet de emir zich dopen met zijn gehele stam. De zoon, die uit dit huwelijk werd geboren, kreeg tot taak in het leven het land aan de grenzen, dicht bij de Euphraat, vrij te houden van de Apelaten, rovers van een onzeker geloof, misschien half Christenen, half Mohammedanen. Digenis huwde de dochter van een generaal en samen met haar trok hij naar de grensstreken, waar zij in tenten woonden. Toen Digenis het land tot rust had gebracht, liet hij een paleis voor zich bouwen aan de oevers van de Euphraat; de beschrijving daarvan is een document voor de geschiedenis der Byzantijnse kunst. De held stierf toen hij 33 jaar oud was. Van smart stierf zijn vrouw enkele ogenblikken vóór hem. In dit epos weerspiegelt zich het gehele Byzantijnse leven met zijn eigenaardige sfeer. Een Byzantijns officier is trouw aan zijn vorst, strijdt jarenlang zonder rusten tegen alle vijanden. En de vorst schenkt gaarne domeinen aan zulk een dienaar. Toen de keizer hem een bezoek bracht in zijn provincie, sprak hij tot hem: „Bij oorkonde met het gouden zegel van de Staat schenk ik u het dubbele van de domeinen van uw grootvader, die weleer werden verbeurd verklaard.” Wij zien, dat de keizer het gezag over de Akriten behield, ondanks hun zelfstandige heldendaden. De verovering van Amorion en Angora door de Arabieren, de bekering tot het Christendom van Arabische stammen, deze feiten zijn door de geschiedenis bevestigd. Het portret van den idealen Byzantijnsen held wordt hier voltooid door de tekening van zijn persoonlijke talenten: Akritas is muzikaal, hij maakt verzen en muziek om zijn geliefde voor zich te winnen; het instrument, waarmee hij zijn lied begeleidt, heeft hij met eigen hand vervaardigd; zijn paleis heeft hij naar zijn eigen idee doen bouwen; hij is architect en op de hoogte van waterleiding en mozaïek en beeldhouwwerk. Behalve de Byzantijnse maatschappij heeft de dichter sophistische romans tot voorbeeld gehad: Heliodoros’ Aethiopika, Tatios’ Leukippe en Kleitophon e.a. hebben menige passage van het Akritische epos geïnspireerd. De dichter gebruikt het Nieuw-Griekse rhythme van het 15-lettergrepige vers; zijn taal is echter niet de Nieuw-Griekse spreektaal; wij vinden er veel geleerd-archaïstische elementen in, hetgeen sommige geleerden tot de opvatting heeft geleid, dat deze tekst een compilatie van verschillende volkszangen zou zijn. Niettemin blijft het een kostbaar document voor de kennis van de evolutie van het Grieks. Na de ontdekking van het epos is gebleken, dat veel volksliederen in de Akritische overlevering thuisbehoren. Die uit de laatste eeuwen van Byzantium tonen den held in strijd tegen Charos, de personificatie van den Dood.PROF. DR S. ANTONIADIS
Bibl.: De uitgave met comm. van Petros Kalonaros in 2 dln: Vassileios Digenis Akritas (Athene 1941), stelt alle voorafgaande in de schaduw. Volledige bibliografie aldaar. Studiën van Prof. H. Grégoire in het tijdschrift Byzantion IV, V, VI, VII.
