noemt men de Russische adellijke officieren, die in December (Russisch: Dekabr; vandaar de naam) 1825 een poging tot revolutie hebben gedaan. Hun patriotisme was gewekt door de oorlog van 1812; van de jaren daarna hadden zij uit Europa liberale en democratische denkbeelden meegebracht; teruggekeerd in Rusland werden zij teleurgesteld door de reactionnaire koers van Alexander I in zijn latere regeringsjaren.
Weldra stichtten zij, naar het voorbeeld van de Duitse „Tugendbund” van 1808 een „Bond van het Welzijn” (1818) met een hervormingsprogram, dat verzachting van het lot van de boeren en de soldaten, burgerlijke gelijkheid voor de wet e.d. inhield. Ook voor hun persoonlijk leven, hun verhouding tot hun ondergeschikten, hadden zij hoge idealen. Alexander kwam weldra van het bestaan van de beweging op de hoogte, maar nam geen maatregelen, daar hij de zaak als een onschuldige dweperij beschouwde. De bond werd trouwens in 1821 opgeheven, doch de beweging, thans beperkt tot een geringer aantal fanatieken, ging verder.
Twee centra ontstonden: een in Sint Petersburg, waar aanvankelijk Nikita Moerawjow, vorst Troebetskoj en Obolenskij de leiding hadden, en een in het Zuiden, in Toeltsjino bij Kiew (een militair hoofdkwartier), waar de voornaamste figuur Pestel was, van Duitse afkomst, de enige onder de revolutionnairen, die energiek een welomschreven doel nastreefde. In zijn „Roesskaja Prawda” (toespeling op een Oudrussisch rechtsboek) ontwierp hij een democratisch-republikeinse constitutie; daartegenover stonden in het Noorden slechts vage denkbeelden van een federalistische liberaal-constitutionele monarchie. In het Zuiden speelde men ook veel meer met de gedachte van moord op de reactionnaire tsaar dan in het Noorden. Ten slotte had men er besloten in 1826 de revolutie te forceren.Voor het daartoe kwam stierf Alexander I onverwacht (19 Nov./l Dec. 1825). Daar hij geen wettige zoon had, ontstond onzekerheid, wie van zijn beide broeders hem zou opvolgen, Constantijn, de onderkoning van Polen, die echter tevoren afstand had gedaan (wat niet bekend was), of Nicolaas. Nicolaas wilde Constantijn’s persoonlijke bevestiging van de oorkonde van afstand hebben; voordat die kwam verliepen enige weken. Toen eindelijk Nicolaas I tot tsaar kon worden uitgeroepen en van de troepen de eed van trouw op hem werd geëist, maakten de Decabristen van de gelegenheid gebruik om de soldaten aan te sporen op te komen voor de „ware” tsaar (14/26 Dec.).
Het leek naar de vorm een poging tot paleisrevolutie, zoals er in de 18de eeuw in Rusland zovele waren geweest. Bedoeling en ideeën wezen echter vooruit naar de revoluties van de 20ste eeuw. Enige troependelen gaven gehoor, maar de beweging werd slecht geleid en toen Nicolaas, die eerst aarzelde bloed te vergieten, na enige uren ten slotte tegen de op het Senaatsplein te St Petersburg verzamelde muiters artillerie liet gebruiken, was het meteen gedaan. In dezelfde nacht volgde de arrestatie van de leiders, wier namen kort tevoren bij de politie reeds grotendeels bekend waren geworden.
Ook in het Zuiden werden de leiders gevangen, enkelen na enig verzet. Bij het volgende proces tegen 121 schuldigen, wier verhoren Nicolaas persoonlijk had geleid, vielen ten slotte 5 doodvonnissen. Pestel, de dichter Rylejew, Sergej Moerawjow, Bestoezjew Rjoemin en Kachowskij werden opgehangen, de overigen levenslang of voor lange termijn naar Siberië verbannen, sommigen tot dwangarbeid. Vele vrouwen volgden haar mannen in de ballingschap.
Pas na 31 jaar (onder Alexander II) hebben de toen nog levenden gratie gekregen.
PROF. DR TH. J. G.
LOCHER
Lït.: W. I. Semewskij, De pol. en maatsch. ideeën der Dekabristen (1909) (Russ.); Jules Legras. Autour des Décabristes, Le Monde Slave (1925); I.
M. Lubin. Zur Charakteristik und zur Quellen-analyse von Pestels „Russkaja Prawda” (1930); Andreas von Rosen, Aus den Memoiren eines russischen Dekabristen (1874); Fürst Sergej Wolkonskij. Die Dekabristen (1926); D.
Merezjkowskij, De veertiende December (roman) (Amsterdam 1923) (vertaling); Anatole G. Mazour, The first Russian Revolution 1825. The Decembrist Movement (Univ. of Calif. Press 1937)
