Pools Brzesc- Litewski (d.i. Litaus Brest) of Brzesc nad Bugim (d.i.
Brest a. d. Boeg), ligt op 520 7' N.Br. en 230 44' O.L. v. Gr. aan de Boeg bij de mond van de Moechawez en telt ca 30000 inw. Het heeft enige betekenis als centrum voor de agrarische omgeving, als rivierhaven voor de afscheep van hout en als knooppunt van spoorwegen.
De stad, in het tsaristisch Rusland een vesting van de eerste rang, en niet zonder betekenis als handelsstad, werd in 1795 door Rusland bij het rijk ingelijfd. In Wereldoorlog I werd zij in 1915 bij de verovering door de Duitsers bijna geheel verwoest; in 1917-1918 verwierf zij bekendheid als plaats van onderhandeling tussen de Russen en de Duitsers. In 1919 kwam zij aan Polen, om in 1939 weer aan Rusland te worden afgestaan. Thans maakt de stad deel uit van de Soc.
Sovj. Republiek Wit-Rusland.Vrede van Brest-Litowsk
maakte een einde aan de oorlog op het Oostelijk front in Wereldoorlog I (3 Mrt 1918). Op 8 Nov. 1917 had het Congres der Arsolraden te St Petersburg alle oorlogvoerende mogendheden uitgenodigd tot het aanvangen van vredesonderhandelingen op de grondslag van: geen annexaties en geen schadeloosstellingen. Daar kwam geen antwoord op. Toen Rusland zich echter 28 Nov. rechtstreeks tot de Centrale Mogendheden wendde met hetzelfde verzoek, werd het toegestaan en op 3 Dec. d.o.v. werden de onderhandelingen te Brest-Litowsk geopend.
Vertegenwoordigers der Sovjets waren Adolfjoffe, later Leo Trotsky, van het Duitse rijk de staatssecretaris von Kühlmann en generaal Hoffmann, van Oostenrijk-Hongarije graaf Czernin. De officiële onderhandelingen begonnen pas 22 Dec., omdat Trotsky Ruslands bondgenoten eerst nog in de gelegenheid wilde stellen zich er bij aan te sluiten. Op 25 Dec. nam Duitsland op Trotsky’s voorstel het beginsel van het zelfbestemmingsrecht der naties en de afstand van annexaties en schadeloosstellingen aan. Grote moeilijkheden ontstonden echter over de uitlegging van dit beginsel.
Duitsland verklaarde, dat Polen, Litauen, Koerland en gedeelten van Lijfland en Estland de wens te kennen hadden gegeven, van Rusland te worden gescheiden en door Duitsland te worden geprotegeerd. Trotsky eiste tevergeefs een plebisciet. Op 9 Febr. sloten de Centralen met de Oekraïne, die zich als een afzijdige staat georganiseerd had, een afzonderlijke vrede. Nu moest Trotsky wel toegeven.
Hij weigerde echter te tekenen en verklaarde de oorlog voor geëindigd (10 Febr.). De Duitsers antwoordden door weer naar de wapenen te grijpen en de opmars naar St Petersburg voort te zetten. Zo tekenden de Russen eindelijk onder protest het verdrag, waarbij zij Russisch Polen, Litauen, Letland en Estland aan Duitsland afstonden en de onafhankelijkheid van de Oekraïne (onder een door de Duitsers ingestelde regering) en van Finland erkenden. Tot de algemene vrede zou Duitsland het bezettingsrecht van Wit-Rusland hebben.
Volgens een aanvullingsverdrag van 27 Aug. zou Georgië een zelfstandige staat worden en moesten de Russen nog een oorlogsschatting van 6 milliard goudmark betalen. Bij de Vrede van Versailles (art. 116) moest Duitsland de Vrede van BrestLitowsk voor vervallen verklaren.
Lit.: Brest-Litovskaia konferentsia (Moskwa 1923, Russ.); L. Trotsky, De la révolution d’octobre à la paix de Brest (Paris 1925); E. Borschak, La paix ukhranienne de Br.-L., in: Le Monde slave (1929); H. Hoffmann, Der Krieg der versäumten Gelegenheiten (München 1923); E.
Czernin, Im Weltkriege (Wien 1920); John W. Wheeler-Bennett, Brest-Litovsk: The Forgotten Peace (New York 1938); Idem, The Treaty of Brest Litovsk and Germany’s Eastern Policy (Oxford Pamphlets on World Affairs no 14) (1939).
