graaf (?1536 - Dragsborg 14 Apr. 1578), was de derde echtgenoot van Maria Stuart. Hij behoorde tot de hoogste Schotse adel en volgde zijn vader in al diens waardigheden en titels op, o.a. als lord high admiral. Hoewel Protestant, steunde hij toch de koninginweduwe, Maria de Guise, de moeder van Maria Stuart, uit haat tegen de Engelsen.
In Schotland had hij vele rivalen en zijn strijd daarmee liep zo hoog, dat hij, op zee zijnde, 18 Jan. 1564 gevangengenomen werd en aan Elizabeth werd uitgeleverd. Doch hij ontsnapte en kwam in Schotland terug, waar hij, ondanks zijn veroordeling van haar gedrag, zijn absolute weigering de mis te horen en zijn grove brutaliteit, invloed op de jonge koningin Maria wist te krijgen. Hij werd een van haar voornaamste raadgevers en na de dood van Rizzio (9 Mrt 1566) stelde zij zich onder zijn bescherming, waarin haar vijanden aanleiding vonden, haar van een ongeoorloofde verhouding te betichten. Aan een complot tegen Darnley schijnt Bothwell evenmin als Maria schuldig. De liefdessonnetten, die op haar naam staan, zijn hoogstwaarschijnlijk niet door haar en niet voor Bothwell geschreven. Wel is het waarschijnlijk, dat deze meewerkte of wist van de vermoording van Darnley na de ontploffing van Kirk o’Field (10 Febr. 1567).
Zeker is hij onmiddellijk daarna naar Maria gegaan, die nu sterk onder zijn bekoring kwam. Bothwell werd door de lords, die over hem moesten rechtspreken, vrijgesproken. Daarop liet hij zich scheiden van zijn vrouw en huwde, drie maanden na de dood van Darnley, met diens weduwe Maria Stuart en wel eerst volgens Protestantse, daarna volgens Katholieke ritus (15 Mei 1567). Hij werd verheven tot hertog van de Orkney- en Shetland-eilanden. Onmiddellijk barstte de verontwaardiging tegen hen beiden los, een algemene opstand, geleid door de adel, brak uit en in de slag bij Carberry Hill (15 Juni 1567) werd Maria gevangengenomen, terwijl Bothwell vluchtte. Hij wist zich nog een ogenblik op de Orkneys staande te houden, koos zee om als kaper rond te zwerven en werd op de Noorse kust gevangengenomen.
De Deense koning leverde hem niet uit, maar gaf hem ook niet de verwachte ondersteuning of liet hem vrij. Maria Stuart vroeg onderwijl echtscheiding aan, welk verzoek de paus in Sept. 1570 inwilligde. In gevangenschap (op Dragsholm op Seeland) is hij krankzinnig gestorven (niet te Malmö, waar hij wel enige tijd opgesloten was).Lit.: Robert Gore-Brown, Lord B. (1937); A. Lobanoff, Pièces et documents relatifs au comte de B. (1856); R. Chauviré, Le secret de Marie Stuart (1937); Zie ook: Maria Stuart (1).
