Het gebruik van benzol in de chemische industrie, als brandstof voor motoren en vooral als oplosmiddel voor gummi, vetten en lakken, leidt herhaaldelijk tot acute of chronische vergiftiging.
Benzol is een narcoticum met ongeveer de sterkte van werking van chloroform. Opneming in het organisme geschiedt meestal in de vorm van damp. Ook de huid neemt echter benzol op. De uitscheiding heeft vnl. plaats door de longen en wel in onveranderde vorm. Een gedeelte wordt evenwel in het lichaam geoxydeerd tot phenol en muconzuur waarvan het eerste gepaard aan zwavelzuur, het tweede als zodanig met de urine het lichaam verlaat. De prikkelende en narcotische werking wordt door het onveranderde benzolmolecule, de werking als sterk bloedvergift (zie hieronder) waarschijnlijk door de afbraakprod. veroorzaakt.
Acute vergiftiging door hoge dampconcentraties kan in enkele ogenblikken tot bewusteloosheid en dood door ademverlamming leiden. Bij minder sterke concentraties worden, al naar de ernst der intoxicatie, gezien: hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, braken, vrolijkheid en opwinding als na gebruik van alkohol, sufheid, roes, ten slotte bewusteloosheid en dood, eventueel voorafgegaan door spiertrekkingen en krampen.
Evenals bij benzine zijn ook herhaaldelijk bij benzol dodelijk verlopende vergiftigingen waargenomen bij het onder onvoldoende voorzorgen reinigen van slechts door een mangat met de buitenlucht in verbinding staande tanks of bij het bestrijken van de binnenwand hiervan met een in benzol of een mengsel van benzol en benzine opgeloste stof.
Chronische vergiftiging wordt eveneens vnl. gezien na herhaalde inademing van geringe dampconcentraties. De mogelijkheid hiertoe bestaat bij arbeiders in de gummiwarenindustrie of regenkledingfabrieken, bij het gebruik van benzolhoudende boenwas, het reinigen van metalen onderdelen in benzolbevattende ontvettingsmiddelen, het gebruik van benzolhoudende solutie (coveren van banden) enz. Benzine, vermengd met benzol als motorbrandstof gebruikt, heeft tijdens Wereldoorlog II in Nederland herhaaldelijk tot dodelijk verlopende chronische benzolvergiftiging aanleiding gegeven. De verschijnselen wisselen al naar de ernst der vergiftiging. Waargenomen worden: moeheid, hoofdpijn, slapeloosheid, slechte eetlust, misselijkheid, braken, kleine bloedingen in de slijmvliezen (neus, tandvlees, maagdarmkanaal), onder de huid (purpura haemorrhagica) en ook in het centrale zenuwstelsel. Verder tast benzol op sluipende wijze het bloed en vooral de aanmaakplaatsen hiervan (beenmerg) aan, met als gevolg een vermindering van de witte bloedcellen (leukopenie tot aleucaemie), de bloedplaatjes en de rode bloedlichaampjes, die in ernstige gevallen zeer sterk kan zijn en gevreesd is om haar slechte kansen voor behoud van het leven.
Vooral vrouwen, jeugdige personen en personen met anaemie zijn gevoelig voor chronische benzolvergiftiging. Deze kan ook het gevolg zijn van het herhaaldelijk drinken van kleine doses benzol. Acute intoxicatie, waarbij, behalve de daarbij genoemde verschijnselen, ook maagpijn wordt waargenomen, zijn gezien na toediening door de mond van 8 tot io g benzol. Dood is na ca 30 g voorgekomen.
De behandeling der acute vergiftiging bestaat in het brengen van de patiënt in een benzolvrije atmosfeer, toediening van zuurstof met koolzuur en prikkelende middelen voor bloedsomloop en ademhaling, waarbij, na drinken van benzol, nog maagspoeling komt. De chronische vergiftiging toont, wat haar bloedingen betreft, overeenkomst met de ten gevolge van vitamine C-gebrek optredende scheurbuik (er is ook een deficit aan dit vitamine). Rijkelijke toediening van vitamine C werkt gunstig. Verder zijn, ter ondersteuning van de functie van het beenmerg, ijzer- en leverpraeparaten aangewezen en, indien nodig, herhaalde bloedtransfusies.
DR L. W. VAN ESVELD
Lit.: Van Itallie en Bijlsma Toxicologie en gerechtelijke scheikunde (1928); Borbély, Erkenn. und Behandl. d. organ. Lösungsmittelvergift. (1946); Geneesk Mededel. en Onderz. omtrent beroepsziekten (Jaarversl. d. Arbeidsinspectie), versch. Jaargang.
