(cephalea). Er is wellicht geen klacht op lichamelijk gebied, die zo veel voorkomt als hoofdpijn.
Slechts weinig mensen hebben het voorrecht geen hoofdpijn te kennen, talloos daarentegen zijn zij, die er vaak onder gebukt gaan. Er zijn verschillende vormen van hoofdpijn en de mogelijke oorzaken zijn te talrijk om op te sommen, zodat met enkele van de voornaamste punten moet worden volstaan.Hoofdpijn berust in het algemeen op de prikkeling van bepaalde, voor pijn gevoelige delen van het hoofd door spanning, rekking, verplaatsing of ontsteking. Onder deze delen nemen de grote slagadertakken, zowel in als buiten de schedel, de voornaamste plaats in. De hersenen zijn niet gevoelig voor pijn, de hersenvliezen wel. Ook spierspanningen (oogspieren, nekspieren, slaapspier) veroorzaken vaak hoofdpijn.
Elke afwijking in de schedel, die drukt op, of trekt aan hersenvliezen of grote slagadertakken kan aanleiding geven tot hoofdpijn: ontstekingen, gezwellen, bloedingen, vaatafwijkingen, verhoging of verlaging van de hersendruk*. Dergelijke afwijkingen veroorzaken behalve hoofdpijn ook andere symptomen, waardoor zij kunnen worden herkend.
Dat oogstoornissen vaak hoofdpijn teweegbrengen is algemeen bekend. Dit geldt vooral voor hypermetropie*, astigmatisme*, aniseikonie* en lichte graden van scheelzien*. Zulke hoofdpijn zit meestal aan twee kanten, ontstaat gewoonlijk later op de dag en is door een goed aangemeten bril te verhelpen. Ook diverse andere oogziekten (glaucoom, iritis enz.) kunnen aanleiding geven tot hoofdpijn, evenals afwijkingen van de neus of neusbijholten.
Rheumatische aandoeningen van de nekspieren en van de halswervels veroorzaken niet zelden pijn in het achterhoofd en ook wel in het hele hoofd. Hoofdpijn ten gevolge van arthritis van de halswervelkolom begint meestal op middelbare leeftijd en doet zich vooral voor in de vroege morgenuren zodat men wakker wordt van de pijn.
Een zeer veelvuldige vorm van hoofdpijn is de migraine* (afgeleid van hemicrania, Gr.: ήμι, hemi: half, en Lat. cranium: schedel), die in aanvallen komt. De aanvallen duren een kwartier tot langer dan een week, maar meestal 12-24 uur. Zij worden vaak voorafgegaan door ontstemmingen, bij vrouwen hangen ze vaak samen met de menstruatie. De pijn zit lang niet altijd aan één kant; zij gaat vaak gepaard met flikkeringen of vlekken voor de ogen en op het hoogtepunt van de aanvallen met misselijkheid en braken. Een der voornaamste kenmerken van migraine is haar erfelijkheid. Overmatige inspanning, tekort aan slaap, een onregelmatige levenswijze en onaangename emoties bevorderen het ontstaan der aanvallen, waarvan het mechanisme overigens nog niet bevredigend is verklaard.
Tijdens de aanvallen pulseren bepaalde takken van de uitwendige hoofdslagader abnormaal sterk en middelen, die deze pulsaties verkleinen, zoals coffeïne en vooral ergotamine, hebben een gunstige invloed. Migraine begint meestal omstreeks het 20ste jaar en vermindert vaak na het 40ste tot 50ste jaar. Vrouwen met migraine zijn vaak vrij van aanvallen gedurende de zwangerschap en het zogen.
In aanvallen komt ook de histamine-hoofdpijn, die halfzijdig is en in verschillende opzichten veel op migraine gelijkt. Deze aanvallen beginnen echter meestal pas op middelbare leeftijd. Vaak doen zij de patiënt ontwaken 1 of 2 uur nadat hij insliep. Deze hoofdpijn duurt kort, minder dan een uur en zij gaat gepaard met een tranend oog, een lopende neus en een rode wang. Evenals bij migraine pulseren de slagaderen zeer sterk. Van erfelijkheid is bij de histamine-hoofdpijn geen sprake. De behandeling kan bestaan uit desensibilisatie* voor histamine* of uit de toediening van anti-histaminica.
Veelvuldig zijn zuiver emotionele hoofdpijnen, die zich voordoen bij bijzondere gelegenheden, op vrije dagen enz. Zeer langdurige hoofdpijnen hebben vaak een emotionele ondergrond.
Niet zelden ontstaat hoofdpijn na een schedeltrauma, vooral na een ernstig letsel (hersenkwetsing, schedelfractuur) maar ook na een gewone hersenschudding en bijzonder vaak als het ongeval tevens aanleiding gaf tot een emotionele schok. De posttraumatische hoofdpijn heeft vaak zowel organische als neurotische componenten en het kan buitengewoon moeilijk zijn de betekenis van deze beide naar waarde te schatten.
Verder kan hoofdpijn het gevolg zijn van oververmoeidheid, van allergie tegen of misbruik van alkohol of tabak, van koolmonoxydevergiftiging, van anaemie, van hypertensie* en nog veel meer. Zelfs platvoeten kunnen, vooral bij mensen, die in hun beroep veel moeten staan, de oorzaak worden van oververmoeidheid en hoofdpijn. De hypertensiehoofdpijn heeft meestal eigenaardige kenmerken : de patiënt wordt er elke ochtend mee wakker, maar na het ontbijt of in de loop van de ochtend gaat de pijn over; zij keert echter terug als men zich opwindt, te sterk inspant of plat gaat liggen. Een der beste middelen tegen hypertensiehoofdpijn is zoutloos dieet.
Ten slotte moeten nog worden genoemd de neuralgische pijnen aan het hoofd, waarvan de trigeminusneuralgie* het meest voorkomt.
Uit het bovenstaande volgt dat de arts, als mensen hem komen raadplegen wegens hoofdpijn, vele mogelijkheden heeft te overwegen en dat de keuze van de middelen ter behandeling vaak heel wat overleg vereist.
DR H. J. VIERSMA
Lit.: L. G. Moench, Headache (Chicago 1948); H. G. Wolff, Headache and other head pain (New York 1948).
