is een fabeldier, dat de gedaante heeft van een haan, maar met drakenvleugels, arendssnavel, hagedissenstaart en met een kroontje op de kop. Het ontstaat uit een ei, door een oude haan in een mesthoop gelegd en door een slang of schildpad uitgebroed.
Het monster heeft een vergiftige adem, die het gras doet verdorren en stenen stukspringen. Zijn blik is dodelijk, maar ook voor hem zelf, zodat het dier sterft wanneer men het een spiegel voorhoudt. Het geloof aan dit fabelwezen stamt uit het Oosten en is door middel van de klassieke volken in Europa verspreid; hierop wijst reeds de Griekse naam basiliskos of kleine koning.In de beeldende kunst wordt de basilisk een symbool van dood, duivel en antichrist en bij de Protestantse polemisten van pausdom en papisme. Aansluitend aan Ps. 90, 13 (Vulgaat) bevindt het zich onder de voeten van den triomferenden of lerarenden Christus, samen met leeuw, aspis en draak, doch heeft dan meestal de gedaante van een slang, soms die van een krokodil (misschien naai aanleiding van de Egyptische voorstellingen van Osiris krokodeilophtonos) ; in de Sint Servaaskerk te Maastricht is het een gevleugelde hagedis. Alleen de wezel kan het dier doden, daarom is deze het symbool van Christus. Volgens een niet nader terug te voeren, waarschijnlijk jongere legende, zou ook de adelaar de basilisk kunnen overwinnen door het „hanenei” door te pikken en het zich daaruit bevrijdende jong met één snavelhouw af te maken: de adelaar als beeld van Christus, die den duivel overwint (Venray, Grote Kerk, Adelaars-lessenaar).
Lit.: H. Güntert, in: Handwörterb. d. dtschen Aberglaubens, I (•927), tol. 935-937; Bulard, Le Scorpion, Symbole du peuple juif dans l’art religieux des XlVme, XVme et XVIme siècles (1935). P- 248-257.
