Lat. vorm van de Griekse naam Comnini (Aννα Κομνηνή), was een Byzantijnse historica (Constantinopel 1083 - ca 1150), een dochter van keizer Alexios Comnenos I en Irene Doekas, die de troon van Byzantium bestegen in 1081, nadat Alexios Nikephoros Botaniates, echtgenoot van de weduwe van Michael VII, keizerin Maria onttroond had. Keizerin Maria had een zoon uit haar eerste huwelijk, Constantijn, dien keizer Alexios op negenjarige leeftijd met zijn oudste kind, Anna, die nog in de wieg lag, verloofde, op deze wijze zijn eigen familie verenigend met den wettigen erfgenaam van de troon.
Toen Anna acht jaar oud was, bracht de keizerin een zoon ter wereld, Johannes, die zijn vader zou opvolgen. De keizerlijke verloofde van Anna stierf toen zij 11 jaar was en later werd zij uitgehuwelijkt aan Nikephoros Bryennios. Toen Alexios op zijn sterfbed lag, smeedden keizerin Irene en Anna een samenzwering om Johannes van de troon te stoten en Anna en Bryennios te doen opvolgen. Niettemin werd Johannes gekroond door den patriarch en intussen werd het complot ontdekt. Tot de dood van haar broer bleef zij ver van het paleis verwijderd in het klooster van Maria vol van Genade. Na de dood van haar echtgenoot verzocht keizerin Irene Bryennios om de geschiedenis van Alexios te schrijven; maar deze stierf zonder haar beëindigd te hebben. Dit werk, dat uitgegeven werd onder de naam „Hyle historias” werd voortgezet door Anna in een nieuw boek, getiteld Alexias, dat gereedkwam in 1148 en dat de feiten van 1069-1118 weergeeft (de geschiedenis van Bryennios gaat tot 1079).De bronnen van Anna zijn mondelinge verhalen van haar vader, moeder, haar oom G. Paleologus, en verscheidene andere hooggeplaatste en eenvoudige personen, die in de nabijheid der vorsten leefden. Zij heeft ook na de dood van haar broer kennisgenomen van de staatsarchieven; een bewijs daarvan is het verdrag, dat zij aanhaalt (XIII, hoofdst. 12), ondertekend door haar vader en Bohemond. De 15 boeken van de Alexias omvatten de pogingen van de Comnenen om op de troon te komen; de tocht van Robert Guiscard om een staat te veroveren in het huidige Albanië, en die eindigt met de nederlaag van Robert; de veldslagen van Alexios tegen de Turken van Klein Azië en zijn veldtochten tegen de Turkse stam der Petsjenegen in Thracië; de komst van de legers van de 1ste Kruistocht te Constantinopel, en de rol gespeeld door de drie grote aanvoerders Godfried van Bouillon, Bohemond en Tancred.
De Alexias is een van de mooiste boeken, die de Middeleeuwen ons nagelaten hebben. Wat de geloofwaardigheid aangaat, is Anna zeker partijdig in wat haar vader betreft, maar zij heeft met scherpzinnigheid en juistheid geoordeeld over de Kruisvaarders als zij zegt dat de eenvoudige ridders en soldaten bezield waren met edele gevoelens, maar dat de grote leiders slechts voordelen van allerlei aard zochten. De beschrijvingen, de belegeringen, de veldslagen, het gebruik van het Griekse vuur, inlichtingen verstrekt aan de prinses door officieren van haar vader maken van haar werk een waardevol document voor de oorlogsgeschiedenis. Het verwijt van gemis aan talent, dat men Anna gemaakt heeft, is onverdiend. Zeker geeft de geleerde koiné, waarvan zij zich bedient, en dikwijls op onhandige wijze, aan haar stijl iets kouds en gemaakts. Anna heeft zich niet weten los te maken van de smaak van haar tijd, die er naar streefde het atticisme te hernieuwen, maar dit heeft gelukkig noch haar gevoeligheid noch haar waarnemingsvermogen geschaad.
PROF. DR S. ANTONIADIS
Bibl. en lit.: Buiten de oude edities hebben we in de „Bibliotheca Teubneriana” Anna Comnena Alexias, ed. A. Reifferscheid, (Leipzig 1884), vol. I en II; Zonaras, Epitomae historiarum (Bonn 1897); Anonymou Synopsis chronike, ed. Sathas, Bibl. Graeca medii aevi vol.
VII, 1894 (i. h. Grieks); F. Chalandon, Histoire de la première Croisade (Paris 1925); id., Essai sur le règne d’Alexis 1èr Comnène (Paris 1900); Georgina Buckler, Anna Comnena, a study (Oxford University Press 1929); S. Antoniadis, De beschrijvingskunst van Anna Comnena, tijdschr. Hellenica, 1932 (i. h. Grieks); G.
Ostrogorsky, Gesch. des Byzant. Staates (München 1940).
