(1) stad in Frankrijk, in het departement Indre-et-Loire aan de Loire en de Orleansspoorweg, met ongeveer 4100 inw., bezit o.a. een prachtige Gothische kapel en kunstmatige holen uit de 16de eeuw, die men lange tijd hield voor korenbergplaatsen der Galliërs. Amboise heeft wijnhandel en laken-, machine- en staalfabrieken.
Amboise is ontstaan uit het Romeinse Castrum Ambaciae, was later een bezitting der hertogen van Anjou en kwam in 1434 aan de Kroon. Het op steile rotsen gelegen en met torens versterkte slot werd in 838 door een graaf van Anjou gebouwd en door Karel VIII en Lodewijk XII vergroot. Van 1434 tot het midden der 16de eeuw was het de residentie der koningen uit het Huis Valois en was door zijn onderaardse kerkers onder Lodewijk XII zeer berucht. Bij het Edict van Amboise (15 Mrt 1563) verkregen bepaalde steden, alsook de adel met zijn onderhorigen vrije uitoefening van godsdienst. Daarna werd het staatsgevangenis. Onder Napoleon I werd, om de onderhoudskosten te verminderen, een deel van het kasteel (w.o. de kerk) afgebroken. Onder Louis Philippe werd het gerestaureerd en opnieuw staatsgevangenis; gedurende vier jaren (1848-1852) werd Abd-el-Kader er gevangen gehouden.De stad heeft merkwaardige, doch vrij slecht geconserveerde huizen uit de 15de-17de eeuw. De schatmeester Pierre Morin liet het Stadhuis bouwen (1500-1505), dat in 1890 grondig werd gerestaureerd. De laat-gothische kerk St-Florentin (I473-I4.84) heeft een klokketoren in zgn. Loire-Renaissancestijl. In de Romaanse „Angevin-stijl” werd in de 12de eeuw de kerk St-Denis-Hors opgetrokken (in de 15de eeuw grondig veranderd en in de 19de eeuw vrij smakeloos gerestaureerd). Fraai zijn het gebeeldhouwde Romaanse portaal en een Graflegging, beeldengroep uit de 16de eeuw. Het 15de-eeuwse klooster der Cordeliers bevat goede schilderstukken.
Lit.: L. Halphen, Étude sur les chroniques des comtes d’Anjou et des seigneurs d’Amboise (Paris 1906); E. Cartier, Essai historique sur la ville d’Amboise (Poitiers 1844).
(2), kasteel in Frankrijk aan de Loire, verblijfplaats van sommige koningen, o.a. van Karel VIII, die er geboren werd en stierf. Bekend is het vooral geworden door de Samenzwering van Amboise, een complot, voornamelijk door den Prins van Condé gesmeed tegen korting Frans II en zijn toen almachtige raadgevers, de Guises. Vele edelen en Hugenoten deden eraan mee; aan La Renaudie was de uitvoering opgedragen. Maar de koning werd gewaarschuwd, La Renaudie sneuvelde, Condé legde een eed af, dat hij onkundig was en ontkwam, maar honderden deelnemers werden gevangen en geëxecuteerd (1560).
Lit.: Luc. Romier, La conjuration d’Amboise (Paris, Perrin 1923).
