is de samenvattende naam voor alle nadelen, die door het misbruik van alkoholische dranken aan het lichamelijk, geestelijk en zedelijk leven van den afzonderlijken mens en van gehele volken worden toegebracht. Het is moeilijk een scherpe grens te trekken tussen gebruik en misbruik van alkohol, dat afhankelijk is van den gebruiker en van de omstandigheden.
Hoeveel alkohol moet worden gedronken om tot bepaalde verschijnselen aanleiding te geven hangt bovendien van de factor gewenning af. Het lichaam van iemand, die geregeld alkohol gebruikt, kan deze sneller verbranden, zodat, na het drinken van een bepaalde hoeveelheid, het gehalte in bloed en weefsels bij hem kleiner zal zijn dan bij iemand, die dezelfde hoeveelheid heeft gebruikt, doch er niet aan gewend is. Aangezien de aard en de intensiteit der verschijnselen afhankelijk zijn van het alkoholgehalte in het bloed en organen, zullen de gevolgen bij den gewenden mens niet zo spoedig zijn te bespeuren als bij den geheelonthouder. Volgens Widmark kan op eenvoudige wijze in een kleine hoeveelheid bloed, zoals die door een prik in de vingertop kan worden verkregen, het alkoholgehalte worden bepaald. Uit een groot aantal van dergelijke bepalingen, die in Zweden op last van de autoriteiten bij misdaden, verkeersongevallen, enz. zijn uitgevoerd, heeft men kunnen vastellen, dat bij een gehalte van 0,08 pct alkohol in het bloed nog geen gevolgen kunnen worden opgemerkt. Bij een gehalte van 0.1 pct doen zich bij een derde der onderzochte personen vergiftigingsverschijnselen voor. Bij 0,16 pct vertonen 2/3, bij 0,26 pct alle onderzochten verschijnselen van in kennelijke staat te verkeren. Volgens een Zweedse verordening, moet aangenomen worden, dat, wanneer 0,1 pct alkohol in het bloed van den beklaagde is gevonden, deze waarschijnlijk niet over de noodzakelijke beheersing van zijn handelingen heeft beschikt. Bedraagt het gehalte 0,26 pct, dan moet dit met zekerheid worden aangenomen. In plaats van de directe bepaling in het bloed kan ook de bepaling van het alkoholgehalte in de uitademingslucht tot een juist oordeel over de graad van intoxicatie leiden. De langs scheikundige weg verkregen waarden zijn bij rechtszaken een betere maatstaf voor de beoordeling van een geval dan verklaringen over de hoeveelheid gebruikte alkohol of over de toestand, waarin de beklaagde volgens getuigen zou hebben verkeerd.
De gevolgen van de alkohol in het organisme moeten onderscheiden worden in die van de acute vergiftiging en van het chronisch misbruik. Alkoholvergiftigingen zijn vrijwel altijd het gevolg van te veel drinken. Bij uitzondering kan het eten van bonbons met alkohol gevuld of het inademen van alkoholdamp door kinderen bijv., die een verband in alkohol gedrenkt dragen, tot ernstige verschijnselen aanleiding geven. Kinderen zijn nl. zeer gevoelig voor alkohol; 100 tot 200 g jenever kunnen dodelijk voor hen zijn.
De stemming na een overmatig alkoholgebruik is gewoonlijk zeer opgewekt en gaat met motorische onrust gepaard. Behalve grotere beweeglijkheid treden ook stoornissen op in het samenwerken van spiergroepen, die een bepaalde beweging ten uitvoer moeten brengen (coördinatiestoornissen): het spreken gaat moeilijk, de articulatie is onvoldoende; staan en lopen zijn onzeker, soms geheel onmogelijk. Nog grotere hoeveelheden alkohol veroorzaken misselijkheid en braken, tenslotte slaperigheid en bewustzijnsverlies. De vergrote afgifte van warmte, onder alkohol vermeld, levert onder bepaalde omstandigheden een groot gevaar op voor het leven van den beschonkene.
De motieven, die tot periodiek of chronisch misbruik van alkohol leiden, zijn zeer verschillend (z psychopathie). De gevolgen ervan zijn mede afhankelijk van de aard en de hoeveelheid der gebruikte dranken. Jenever zou in het bijzonder leverschrompeling veroorzaken, terwijl het drinken van overmatige hoeveelheden bier meer tot hartvergroting aanleiding zou geven (zgn. Bierherz). Ontstekingen van de slijmvliezen van keel en maag behoren tot de eerste verschijnselen van chronisch alkoholisme. De afscheiding van maagsap neemt af; daaronder lijdt de spijsvertering en dientengevolge kan de eetlust verminderen. Verder voert alkoholisme tot ernstige beschadiging van de zgn. parenchymateuse organen, nl. lever en nieren. De cellen daarvan ontaarden en kunnen te gronde gaan. Door schrompeling van het bindweefsel nemen de organen in omvang af en vertonen een onregelmatige oppervlakte. De verrichtingen van die organen worden daardoor op den duur geheel onvoldoende, terwijl ook dientengevolge circulatiestoornissen ontstaan. Bovendien wordt door de alkohol het hart minderwaardig, het zet uit en na de dood vindt men vettige ontaarding van de spiervezels. Voor de eigenaardige veranderingen en ziekelijke afwijkingen in de psyche z alkohol-psychosen. Door de gifwerking op de zenuwen, waardoor een polyneuritis kan ontstaan, neemt vooral de gezichtsscherpte af en kunnen kleuren slechter worden onderscheiden. Ook worden de reuk, het gehoor en de smaak minder scherp.
Sommige ziekten, bijv. suikerziekte, vetzucht, jicht, worden door alkoholisme verergerd. Tegenover infectieziekten is de alkoholist minder weerstandskrachtig. De dood volgt dan ook dikwijls in aansluiting aan een infectie, vooral aan een pneumonie. Daarnaast zijn levercirrhose en stoornissen in de bloedcirculatie de meest voorkomende doodsoorzaken.
De verderfelijke invloed van het alkoholisme op de nakomelingschap is herhaaldelijk aan de hand van statistieken bewezen en is ook in vele gevarieerde dierproeven vastgesteld. De alkohol beschadigt de kiemklieren, zodat reeds in de aanleg van de vrucht de nadelige momenten hebben ingewerkt. Drinkt de zwangere vrouw, dan gaat bovendien de alkohol in het foetale bloed over en kan het jonge, sterk groeiende organisme in zijn ontwikkeling worden gestoord. Bij mens en dier zijn psychische en lichamelijke minderwaardigheid, misvormingen, enz., daarvan het gevolg. Alkohol vermindert het getal der volwaardige kinderen; miskramen en vroeggeboorten zijn talrijk in alkoholische families en een groot aantal der levend geboren kinderen sterft in het eerste levensjaar aan stuipen, door algemene zwakte of ten gevolge van te geringe weerstandskracht tegen infectieziekten (Bumke). De sociale omstandigheden zijn daarbij zeker van invloed. In gezinnen met een bescheiden inkomen, waar veel geld aan alkohol wordt uitgegeven, zal voor voeding, kleding en verdere verzorging der kinderen te weinig overblijven (z drankbestrijding).
Alkoholpsychosen
Bij chronisch alkoholgebruik ontstaan bij daarvoor gepraedisponeerde individuen geestesafwijkingen, die een min of meer ernstige vorm kunnen aannemen.
Bij gewoontedrinkers ontwikkelen zich op den duur karakterveranderingen, die bestaan uit een verminderde belangstelling voor werk en gezin en een vermindering van het intellectuele prestatievermogen. Hun belangstelling wordt meer en meer op de eigen persoon gericht en zij houden zich voortdurend bezig met eigen noden en verlangens. Hierbij doet de zucht naar bevrediging door alkohol vaak grof contrasterend aan tegenover de ongunstige sociale omstandigheden, waarin zij verkeren. Duidelijk blijkt op den duur een afnemen van de ethische remmen, waardoor het vaak op het eind tot a-sociale en criminele handelingen komt.
Alkoholroes
Hieronder verstaat men een toestand van acute alkoholvergiftiging. De verschijnselen berusten op een vergiftiging van het centrale zenuwstelsel. De omzetting van gedachten in handelingen wordt bemoeilijkt, soms ook al te makkelijk, het samenspel der fijnere bewegingen neemt af, wat uit de uitlatingen van dergelijke personen en hun handelingen duidelijk is op te maken. Tevens is het vermogen om het evenwicht te bewaren gestoord, wat in de slingerende gang tot uitdrukking komt. Dit laatste berust op een intoxicatie van de kleine hersenen. Is de gevoeligheid voor het gif groot, of is er een zeer hoge dosis genuttigd, dan kan er zich een belangrijke daling van de bewustzijnsgraad voordoen. Soms ontwikkelen zich dan bij daarvoor speciaal gevoelige mensen epileptiforme insulten. Sommige mensen zijn wat men noemt intolerant voor alkohol. Reeds na kleine hoeveelheden tonen zij het beeld van de alkoholroes. Van pathologische roes spreekt men bij die mensen, die na het gebruik van grote, soms ook kleine hoeveelheden alkohol in een toestand van affectprikkeling geraken, dat zich soms in heftige agressieve daden, soms ook in geheel absurde gedragingen kan uiten. Het merkwaardige is, dat deze mensen alle lichamelijke tekenen van de roes missen. Na afloop bestaat volkomen herinneringsverlies betreffende alles wat in deze toestand is voorgevallen. Deze toestanden zijn zeer belangrijk uit forensisch-psychiatrisch oogpunt.
IJverzuchtswaan
Behalve de bovenbeschreven karakterveranderingen ten gevolge van chronisch alkoholgebruik komen bij enkele lijders wantrouwende gedachten ten opzichte van hun (haar) echtgenoot (e) naar voren. Ofschoon er geen enkele aantoonbare reden voor is, wordt de huwelijkspartner van ontrouw verdacht en beschuldigd, waarbij de aan alkohol verslaafde beschuldigende partij op geen enkele wijze van de onjuistheid van zijn denkwijze kan worden overtuigd.
Delirium tremens
Ook dit is een openbaring van het chronisch alkoholisme, waaraan gewoonlijk enkele voorboden vooraf gaan. De patiënt is angstig en onrustig, slaapt slecht en wordt door benauwende dromen gekweld. Tevens vindt men een overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels, de lijders zien vonken, horen geruis of hebben aanvallen van duizeligheid. Dit stadium kan enige dagen tot ongeveer twee weken duren, waarna de patiënt weer in zijn gewone toestand van drankzucht terugvalt, óf de verschijnselen worden erger en het delirium breekt uit. De patiënt ziet dan allerlei kleine dieren over het bed lopen, zoals ratten en muizen. Deze drogwaarnemingen worden soms samengestelden er spelen zich dan hele voorstellingen voor de ogen van den lijder af. Daarnaast meent hij, dat er over hem wordt gesproken, dat er toespelingen op zijn slechte leven worden gemaakt, enz. Onder invloed van deze verschijnselen ontstaat gewoonlijk een hevige angst. De bewustzijnsgraad is verlaagd en hierdoor weet de lijder niet aan te geven, wat voor tijd het is, noch waar hij zich bevindt, ook is het in zich opnemen van de gebeurtenissen om hem heen gestoord. De duur van deze toestand is gemiddeld 5 dagen, waarna de patiënt in slaap valt, een slaap die tot twintig uur kan duren en waaruit hij practisch genezen ontwaakt. Als gevaarlijkste complicatie bij deze ziekte moet een slechte hartwerking worden genoemd.
Ziekte van Korsakow
(Amnestisch symptomencomplex) ontleent de naam aan een Russisch psychiater. De verschijnselen komen in aansluiting aan het delirium tremens of ontstaan geleidelijk aan op de bodem van het chronisch alkoholmisbruik. De lijders kunnen nieuwe gebeurtenissen en feiten niet meer in zich opnemen, weten niet waar en in wat voor tijd zij leven en hebben defecten in hun herinneringsvermogen. Het beleven van de tijdsduur is sterk gestoord. Als merkwaardigste verschijnsel vertonen zij de neiging hun herinneringsdefecten aan te vullen met verzinsels, wat men confabuleren noemt. Ook bij deze ziekte daalt de bewustzijnsgraad min of meer. De duur van het lijden is zeer verschillend; genezing is mogelijk.
Hallucinose
In dit ziektebeeld nemen de drogwaarnemingen een centrale plaats in, maar zijn zeer waarschijnlijk te beschouwen als een gevolg van hevige angsttoestanden. Onder invloed van langzaam sterker wordende angst meent de patiënt, dat er over hem gesproken wordt, hoort hij zich uitschelden of verneemt hij hoe toespelingen worden gemaakt op zijn levenswijze. Het verloop van de aandoening is wisselend.
Polyneuritis
(zenuwontsteking) Deze geeft vele onaangename symptomen, zoals prikkelingen, kriebelingen, tintelingen, gevoel van koude, enz., wat berust op prikkeling van de zenuwen door het gif. Duurt de inwerking van de alkohol langer, dan kunnen verlammingen en stoornissen in het gevoel ontstaan. De aandoening heeft een uiterst chronisch beloop, doch geneest bij goede behandeling meestal. Tot bovengenoemde ziekte van Korsakow behoren verschijnselen van polyneuritis.
Enkele zeer zeldzame ziektebeelden, alleen van medisch belang, zijn hier niet beschreven.
Alkoholgebruik.
De statistiek van het gebruik van bier, wijn en sterkedrank is zeer gebrekkig.
Nederland verschaft nog de meest betrouwbare cijfers. Buiten de statistiek valt de clandestien vervaardigde en ingevoerde sterkedrank. In sommige landen voorts de van accijns vrijgestelde wijn. De wijze waarop de productie wordt geschat is bovendien in vele gevallen zeer ruw. De cijfers moeten dus wel met de nodige reserve worden beschouwd.
Voor de oorlog verzamelde het Internationale Bureau tegen het Alkoholisme te Lausanne geregeld gegevens over het alkoholgebruik.
Over latere jaren werden door het Bureau te Lausanne nog geen gegevens gepubliceerd.
Afgezien van conjuncturele schommelingen vertoont het verbruik over het algemeen een geregelde daling.
Er blijkt een nauwe samenhang tussen de consumptiegewoonten en het klimaat: in het gematigde klimaat (hopproductie) overweegt het biergebruik, in de warmere landen (wijnproductie) wordt overwegend wijn gedronken, in koudere streken eerder sterkedrank.
Alkoholproef.
Verse melk stolt in het algemeen niet bij toevoeging van een gelijke hoeveelheid alkohol (68 vol. procenten). Een uitzondering moet voor biest en de melk van sommige koeien, laat in de lactatieperiode worden gemaakt. Stolt de melk, dan is de zuurgraad te hoog.
Deze proef is dus, evenals de kookproef, zeer geschikt om de zuurgraad ongeveer te bepalen en wel op een zeer eenvoudige en snelle wijze.
