is een ruïnencomplex in Zuid-Rhodesia, in de omgeving van Fort Victoria, op ca 20° Z.Br. en 310 O.L. De voornaamste ruïne is bekend als het Ellipsvormige Bouwwerk.
Het is een hoge ellipsvormige muur, waarbinnen zich enkele kleinere ruïnes bevinden, o.a. een ca 10 m hoge, massieve, kegel vormige toren. Dicht bij de hoofdruïne bevindt zich een groot aantal muurresten, terwijl op een tegenoverliggende heuveltop een rotsvesting is gelegen, bekend als de Acropolis. Alle bouwwerken zijn opgetrokken uit platte, nauwelijks bewerkte blokken graniet, zonder gebruik van een bindmiddel. De bouwstenen zijn vrij zeker afkomstig uit de directe omgeving, waar veel, gemakkelijk splijtbaar, graniet wordt gevonden. Opvallend is dat de ruimten tussen de muren, en ook het binnenplein van de hoofdruïne, oorspronkelijk bedekt waren met een soms tientallen cm dikke, cementachtige laag.De ruïnes werden in 1868 voor het eerst door een Europeaan gezien. Gedurende tientallen jaren zijn zij vervolgens het onderwerp geweest van heftige discussies over hun vermoedelijke ouderdom en betekenis. Zonder voldoende onderzoek werd door bepaalde, romantisch aangelegde personen (van wie Bent en Hall wel de bekendste zijn) een ouderdom tot 2000 jaar v. Chr. aangenomen, terwijl gretig verband werd gelegd met Mésopotamie en het oude Egypte. Ook is veel te doen geweest over de vermeende goudrijkdom van de streek en de ruïnes zelf.
Aanleiding daartoe waren de berichten uit Arabische bronnen omtrent een levendige goudhandel tussen de Oostkust van Afrika en Voor-Indië, waarbij de Arabieren als tussenhandelaars optraden. Hoewel talrijke schatgravers hun geluk beproefden, werden er slechts zeer weinige en onbelangrijke gouden voorwerpen gevonden. Ook van de oorspronkelijke goudmijnen is zo goed als niets meer over; de goudlagen die thans in exploitatie zijn, waren onbekend aan de oorspronkelijke bevolking. Aan alle controverse werd in 1929 een eind gemaakt door de streng wetenschappelijke opgravingen onder leiding van Miss Caton-Thompson. Uit de resultaten van haar werk blijkt dat de ruïnes gebouwd werden tussen de 8ste en 9de eeuw van onze jaartelling, en dat zij zonder twijfel het werk zijn van een uit het N. gekomen bevolking, die niets te maken heeft met Mesopotamië of Egypte, hoewel contact met Z.O.-Arabië niet onwaarschijnlijk lijkt.
De ruïnes waren zeer waarschijnlijk de verblijfplaats van de vorst (de Monomotapa), met omliggende woningen van hoogwaardigheidsbekleders. Voorbeelden van dergelijke „kralen”, nog grotendeels uit steen opgetrokken, vindt men heden ten dage nog in gebruik in deze streken.
Lit.: Th. Bent, The Ruined Cities of Mashonaland (London 1893) ; R. N. Hall en W. G. Neal,The Ancient Ruins of Rhodesia (London 1902) ; R.
N. Hall, Great Z. (London 1905); G. Caton-Thompson, The Z. Culture (Oxford 1931).
