(1), schiereiland in noordelijk Centraal-Amerika; het strekt zich in de vorm van een onregelmatige vierhoek uit tussen de Campèchebaai en de Golf van Honduras en wordt door de Straat van Yucatan van Cuba gescheiden. De oppervlakte bedraagt 175 000 km2, de bevolking ca ½ millioen zielen.
De lage noordkust is door zandbanken en koraalriffen omgeven; er bevindt zich een lagunenreeks waaruit zout wordt gewonnen. Nabij de oostkust ligt een aantal kleine eilanden.Het schiereiland is over het geheel genomen vlak, behoudens enkele heuvelreeksen en bestaat uit tertiaire koraalkalk. Het N. van het schiereiland is een karstlandschap; rivieren ontbreken er geheel, wel vindt men er een aantal natuurlijke bronnen (cenotes), onderaardse rivieren en grotten. Vele meren zijn bitterzout. Het klimaat is heet, doch niet ongezond. Staatkundig behoort het grootste deel van het schiereiland tot Mexico, nl. de staten Yucatan en Campeche en het territorium Quintana Roo. Het Z. behoort tot Brits Honduras en Guatemala.
Lit.: Shattuk, The Peninsula of Y. (Washington 1933); C. A. Echanove Trujillo, Enciclopedia Yucatense (8 dln, 1947, Universidad de Yucatan).
(2), staat van de republiek Mexico, omvat de westelijke helft van het schiereiland Yucatan. De oppervlakte bedraagt 61 970 km2, het aantal inwoners (1940) 418210. De hoofdstad is Mérida. De bevolking bestaat grotendeels uit Indianen, afstammelingen der Maya, die in de vruchtbare vlakten tussen de zee en de heuvels landbouw uitoefenen. De voornaamste producten zijn maïs, sisal, hennep, tabak, suikerriet, piment en vruchten. De wouden in het Z. leveren verfhout en timmerhout, vanille en specerijen. De visvangst is van belang, de huisnijverheid is beperkt tot weven (katoen, wol en pila), het maken van aardewerk en het vlechten van palmbladeren en agavevezels.
Het N. gedeelte van Yucatan werd het woongebied van de Maya, toen deze ca 1000 n. Chr. uit het N. van Guatemala, waarschijnlijk ten gevolge van hongersnoden moesten wegtrekken. Op talrijke plaatsen spreken de soms uitgestrekte ruïnes nog van de grootheid en macht van dit volk. Tot de grootste steden behoorden in de eerste plaats Chichén Itza en Uxmal, daarnaast Kabah, Sayil en Coba. Vooral in Chichén Itza en in Uxmal (zie ill. Maya II) kwam de Maya-beschaving tot nieuwe en hoge bloei (een soort Renaissance), waarbij vnl. in Chichén Itza sterke invloeden uit het Centrale Hoogland van Mexico merkbaar zijn.
In deze, vroeger zeer belangrijke stad zijn thans verscheidene gebouwen grotendeels gerestaureerd, o.a. de tempel van Kukulcan (El Castillo), de Tempel van de Krijgslieden en het zeer merkwaardige astronomische observatorium (El Caracol). Na een opstand in 1194, ten gevolge waarvan het zgn. Verbond van Mayapan uiteenviel, begon een periode van verval, waarvan de Mayacultuur zich niet meer wist te herstellen. Dit verval werd nog versneld door de komst van de Spanjaarden (ca 1540), zodat thans de Maya teruggevallen zijn tot de staat van eenvoudige landbouwers.
Als zelfstandig lid van de Mexicaanse Statenbond verklaarde Yucatán zich in 1841 onafhankelijk, splitste zich in 1861 in de staten Yucatán en Campèche, doch onderwierp zich in 1868 weer aan Mexico. De oude bouwwerken trokken reeds in 1524 de aandacht van Cortez, doch werden eerst sedert 1787 door Europeanen onderzocht (Chamay, Maudslay, Mater).
