Schots theoloog en stichter der Free Church (Anstruther, Fife, 17 Mrt 1780 - Edinburgh 30 Mei 1847), werd in 1815 predikant te Glasgow, waar hij eerst buitengewone aandacht trok door zijn preken en vervolgens, getroffen door de nood van het nieuwe industriële proletariaat, een onovertroffen kerkelijk-sociale arbeid ontwikkelde. Hij slaagde er in, de zorg van de overheid te verminderen, die aan de Kerk over te doen en de armen tot een besef van zelfrespect te brengen, waardoor er werkelijk iets bij hen veranderde.
Hij is de grondlegger van het Christensocialisme in Engeland. Methodisch was Robert Owen zijn tegenvoeter, in zoverre deze niet primair van binnen uit alleen werkte, maar de eis tot verbetering van arbeidsvoorwaarden voorop stelde. Chalmers werd in 1823 hoogleraar in de ethiek te St Andrews, in 1826 in de theologie te Edinburgh.Overtuigd van de betekenis der Established Church, de Schotse staatskerk, voor het geheel van het volk, is Chalmers toch de hoofdpersoon van de „disruption”, de afscheiding van 1843 geworden. Door zijn arbeid ontstond een opwekking in het kerkelijk leven, een meer principieel denken en voelen, tengevolge waarvan de gemeenten zich niet langer tevreden stelden met de haar van overheidswege toegezonden predikanten; zij hernieuwden haar oude recht van veto. Dit was de naaste aanleiding tot de breuk.
Chalmers werd moderator der Free Church en hoogleraar aan haar theologisch college (Free Church of New College) te Edinburgh. De bloei der Free Church was even snel als krachtig; in weinig jaren bouwde zij bijv. ruim 200 kerken, waaraan meer dan 3,5 millioen gulden ten koste waren gelegd. In 1929 had de hereniging met de Schotse Kerk weder plaats. Chalmers heeft in de laatste jaren van zijn leven nog krachtig medegewerkt aan de oprichting van de Evangelische Alliantie.
Thomas Carlyle heeft gesproken van de „narrow sphere”, de enge denk- en gevoelswereld waarin Chalmers arbeidde en schreef; desniettemin is hij gedurende een gehele generatie de grootste motorische kracht in het geestelijke leven in Schotland geweest en heeft hij ver daarbuiten grote en blijvende invloed op de Christelijksociale acties geoefend.
PROF. DR J. N. BAKHUIZEN VAN DEN BRINK
Bibl.: The Works of Th. Chalmers, 38 vols (1835 en vlgg.); W. Hanna, Memoirs of Th. Ch, 4 vols (1849~52); Correspondence (1853); Het bewijs en gezag der Chr. openbaring, vert. met aant. door W.
Bilderdijk (1820).
Lit.: biografieën door E. B. Ramsay (31867); D. Fraser (1881); Mrs Oliphant (1893); W.
G. Blaikie (1896); K. Holl, Th. Ch. und die Anfänge der kirchl. soz.
Bewegung (1913, Ges. Aufsätze III); G. D. Henderson, Heritage.
A Study of the Disruption (1943); H. Watt, Th. C. and the disruption (London 1943); New College (gedenkboek 1946).
