Atheens veldheer en staatsman (Athene ca 527 v. Chr. - Magnesia 459), zoon van Neokles, uit het Oudattisch geslacht der Lykomiden.
Zijn levensdoel was Athene groot te maken door het de heerschappij ter zee te verschaffen. Als archont (493) begon hij met de aanleg van de Piraeus als havenstad in plaats van Phaleron; in 483 haalde hij de Atheners, die kort tevoren door Aegina waren verslagen, over tot de bouw van honderd oorlogsschepen uit de opbrengst van de zilvermijnen van Laurion. Hierdoor kon hij in 480 het verzet ter zee tegen de aanvallende Perzen (z Hellas, geschiedenis) organiseren (slag bij Artemision en overwinning bij Salamis), zodat Xerxes moest terugkeren. Hij wist de bevestiging der muren van Athene in 479 tegen Sparta door te zetten, maar haalde zich de haat van Sparta op de hals, dat hem van medeplichtigheid aan Pausanias’ verraad beschuldigde. Themistokles werd verbannen (474?), ging naar Argos, vernam daar dat hij wegens bovengenoemde aanklacht ter dood veroordeeld was en ging over Corcyra naar Admetos, koning der Molossers, en in 469 over Ephesos naar Susa (464); Artaxerxes, koning der Perzen, schonk hem de inkomsten van drie of vijf steden, tevens strategische punten, naar men zeide, omdat indertijd op zijn raad het plan om Xerxes’ overtocht naar Klein-Azië te verhinderen, niet was doorgezet. Hij stierf te Magnesia en werd er later als heros geëerd, maar men vertelde ook, dat zijn lijk in de Piraeus begraven was, ondanks het verbod. Plutarchus heeft zijn biografie geschreven.Lit.: A. Bauer, Themistokles (1882); R. Nordin, Studiën in der T. Frage, diss. Uppsala (1893); A. Rosenberg, Die Parteistellung des T., in: Hennes LUI (1918); J. H. Thiel, T. een polemiek, in: Tijdschr. voor geschiedenis (1951).
