Grieks archon, heerser, werden meer bepaaldelijk hoge beambten in Griekse staten genoemd. Men kent hen als leiders van verschillende statenbonden en steden in Griekenland en Klein-Azië, van de oudste tijden af tot diep in de Romeinse keizertijd.
Het best bekend is de Archont te Athene. Volgens de sage zou na de dood van den laatsten koning Kodros (1068 v. Chr.) uit diens geslacht (de Medontiden) een Archont, voor levenslang benoemd, in zijn plaats zijn getreden. Dit is echter onmogelijk, omdat de titel „Koning” (Basileus) in den opperpriester voortleeft. De overlevering zegt, dat in 752 de duur van het archontaat tot 10 jaar werd beperkt en dat van 713 v. Chr. af alle aanzienlijken voor het ambt benoembaar waren.
Dit kan juist zijn; zekerheid echter hebben wij pas van 683 v. Chr. af. Toen werd de ambtsduur tot 1 jaar verminderd en de macht over 9 hoge beambten verdeeld. Vermoedelijk door Solon werden de Archont, de Basileus, de Polemarchos en de 6 Thesmothetai samengevoegd tot een college van 9 archonten onder leiding van den eersten archont, belast met het staatsbestuur. Ook toen nog werd de archont alleen uit de aanzienlijken gekozen; hij was echter verantwoording schuldig aan de Raad (Boule) en de Volksrechtbank (Heliaia); na de Perzische oorlogen werd het ambt voor alle standen toegankelijk, maar alleen voor Atheners in het genot van het volle burgerrecht; dit laatste geldt voor alle 9 archonten.De betekenis van het archontaat ging meer en meer achteruit, vooral toen onder invloed van de democratie de keuze door het lot geschiedde; maar ook omdat vele bevoegdheden overgingen op Raad en Volksvergadering. Wel behield de Basileus zijn priesterlijke functies, maar de Polemarchos moest veel macht afstaan aan den voorzitter van het college der strategen, terwijl de Thesmothetai zich beperkten tot het voorbereiden en inleiden van processen en het doen van voorstellen tot wijziging van wetten. Het ambtslokaal der archonten was het Thesmotheteion.
De eerste eigenlijke archont zetelde in het Prytaneion (z prytanen). Zijn functies zijn van administratieve, godsdienstige en juridische aard. Hij waarborgde alle bezit tegen gewelddadigheid, beschermde de rechten van de ouders tegenover de kinderen, zorgde voor weduwen en wezen en was aanklager bij erfenisprocessen. Ook wees hij aan, wie de kosten moest dragen van de godsdienstige feesten en wie gezant zou zijn naar feesten buiten Athene. In oorsprong kwam de archont na afloop van zijn ambtstijd in het hoogste College van Staatsbestuur en Rechtspraak, de Areopagus. Het jaar werd naar hem genoemd; daarom heet hij ook wel archon eponymos; ons verschaft dit een belangrijke mogelijkheid tot bepaling van het jaartal, omdat schrijvers en inscripties vaak de naam bevatten.
In het latere Byzantijnse rijk, ten tijde van de heerschappij der Franken in Griekenland, zijn archonten de Griekse grondbezitters of baronnen.
Archont was bovendien de titel van den voorzitter van de Joodse gemeente te Alexandrië, Rome, Antiochië en Berenike in Cyrenaica. Bij Flavius Josephus worden, evenals in het Nieuwe Testament, de leden van het Synedrium van Jeruzalem zo genoemd.
Bij de gnostici werden de uit de godheid geëmaneerde aeonen dikwijls archonten genoemd. De gnostische sekte der Archontici noemde de heersers over de door haar aangenomen zeven hemelen archonten.
Lit.: V. v. Schoeffer, art. Archontes in Pauly-Wissowa, Real-Enzykl. IX, 569 vlg., waar ook een lijst van namen staat.
