Nederlands koloniaal bewindsman (Rotterdam 3 Mrt 1628 - Batavia 11 Jan. 1684) kwam in 1645 in ondergeschikte betrekking te Batavia, doch klom spoedig op. In 1663 werd hij gouverneur van de kust van Coromandel.
In 1666 trok hij als admiraal en superintendent naar Makassar, waar hij een schitterende overwinning behaalde; 18 Nov. 1667 sloot hij het „Bongaais tractaat”. In 1667 werd hij tevens commissaris over Amboina, Banda en Ternate en raad extra-ordinaris van Ned.-Indië. In 1669 bracht hij Makassar tot volkomen onderwerping. Daarop volgde in 1671 zijn benoeming tot raad ordinarius van Ned.-Indië.In 1676 werd hij met het bevel over de krijgsmacht in Midden- en Oost-Java belast, dat verontrust werd door de uitgeweken Makassaren en de tegen het Mataramse gezag in opstand gekomen Taroena Djaja; hij sloot met de Soesoehoenan de voor de Compagnie uiterst voordelige contracten van 1677 en 1678 en keerde in dat laatste jaar naar Batavia terug, als gevolg van zijn benoeming tot directeur-generaal. In 1681 werd hij, als opvolger van R. van Goens, Gouverneur-Generaal, welk ambt hij tot zijn dood bekleedde.
De Compagnie verkreeg een volkomen overwicht in Bantam, doch het contract, waarin die verhouding was neergelegd, kwam eerst na Speelman’s dood tot stand. Na een der energiekste grondleggers van de macht der Compagnie in de Archipel te zijn geweest, heeft hij in de hoogste waardigheid teleurgesteld door willekeur en verwaarlozing van staatszaken.
DR F. W. STAPEL
Lit.: F. W. Stapel, Het Bongaais Verdrag (Groningen-Den Haag 1922); Idem, C. J. S., in: Bijdr. tot de taal-, land- en volkenkunde v. Ned.-Indië, XCIV (’s-Gravenhage 1936).
