ook Chatillon en Casialio genaamd, humanistisch Protestant en de vader der tolerantie (St Martin-du-Fresne, in Savoye, 1515 - Bazel 23 Dec. 1563), geraakte tijdens zijn studie te Lyon reeds in de noodzakelijkheid om te kiezen voor of tegen de evangelische en reformatorische beweging. Hij ging in 1540 naar Straatsburg, werd liefdevol door Calvijn in zijn huis opgenomen en volgde deze ook naar Genève.
Hier werkte hij in Straatsburgs-humanistische geest in het onderwijs, waarvoor hij ook zijn Dialogi sacri schreef, gedramatiseerde samenspraken over bijbelse stof met moreel en literair doel, die talloze herdrukken en vertalingen beleefd hebben. Toen Castelliopredikant wenste te worden, bleek zijn verschil in Bijbelinterpretatie en -critiek met Calvijn, hetgeen ten gevolge had, dat hij in 1544 Genève verliet voor Bazel, waar hij vooreerst slechts met moeite in het onderhoud van zijn gezin kon voorzien. De verbranding van Servet in 1553 gaf hem aanleiding tot het schrijven van zijn beroemdste boek over de vraag of ketters vervolgd dienen te worden (1554); Castellio beantwoordde haar ontkennend, onder de schuilnaam Martinus Bellius. Het richtte zich tegen de bevestigende beantwoording door Beza, die zich hierna weder tegen hem richtte.
Castellio heeft vele klassieken uitgegeven en/of vertaald en de Bijbel, gedeeltelijk en geheel, vertaald en van aantekeningen voorzien, in tal van uitgaven. Hij bestreed ook de Calvinistische praedestinatieleer. Coornhert en met name de Remonstranten zijn zijn geestverwanten.PROF. DR J. N. BAKHUIZEN VAN DEN BRINK
Bibl.: Dialogi sacri latino-gallici (1543); De haereticis an sint persequendi (1554) en Traité des hérétiques k savoir si on les doit persécuter (1554); Van ketteren, of men die oock vervolgen off hoe men met haer handelen sal (1620); Het gevoelen van verscheyden zo oude als nieuwe schrijvers aeng. de ketters (Amsterdam 1663); Roland H. Bainton, Conceming heretics (1935); Contra libellum Calvini (1562); Sibyllina Oracula (1546); Conseil a la France désolée (1562); Raet aen dat verwoeste Vranckrijck (Hoorn? 1578); Dialogi IIII (De praedestinatione, de electione, de libero arbitrio, de fide) (1578); Tsamensprueken van de Praedestinatie ende Schickinge Godes, Verkiesinge, Vrije-wille, Tgeloove (Haarlem 1581); De arte dubitandi et confidendi, ignorandi et sciendi (ms in de Remonstrantse Kerk-bibliotheek te Rotterdam).
Lit.: F. Buisson, Séb. Castellion, 2 t. (1892), alwaar voll. bibliogr.; R. M.
Jones, Spiritual Reformers in the 16th and I7th cent. (1914); E. Giran, S. Gast. et la Réforme Calviniste (Haarlem-Paris 1914); J. Lindeboom, Stiefkinderen van het Christendom (1929); St.
Zweig, Castellio gegen Calvin (Wien 1936) (populair); H. J. Mispelblom Bever, Tolerantie en Fanatisme, een studie over verdraagzaamheid, diss. Leiden (1948).
