Duits componist (München 11 Juni 1864 - Garmisch 9 Sept. 1949), was de zoon van de hoornist der Münchener Hofkapelle, Franz Strauss. Hij componeerde reeds in zijn gymnasiumtijd, kreeg vioolles van Benno Walter en theorie van Fr.
W. Meyer. Hans v. Bülow, dirigent van de Hofkapel te Meiningen, maakte hem in 1885 tot zijn assistent; kort daarna werd Strauss zijn opvolger. In Meiningen kwam hij, tot dan door zijn vader in conservatief muzikale sfeer opgevoed, in aanraking met werken van Liszt en Wagner, vooral door toedoen van Alexander Ritter: op de ontwikkeling van Strauss als componist had dit een beslissende invloed. In 1886 werd hij derde dirigent te München, waar hij voor het eerst opera’s dirigeerde. Als gastdirigent was hij toen al werkzaam te Keulen, Frankfort, Mannheim, Milaan en bij verscheidene grote Duitse muziekfeesten. In 1889 werd hij assistent te Bayreuth; vijf jaar later dirigeerde hij daar Tannhäuser. Van 1889-’94was hij Hofkapellmeister te Weimar. Ziekte en een verblijf voor herstel in Griekenland en Noord-Afrika onderbraken deze eerste zelfstandige post als dirigent. In 1894 volgde een benoeming tot Hofkapellmeister te München, in 1898 te Berlijn. Gastdirecties brachten hem o.a. naar Wenen, Boedapest, Moskou, Luik, Brussel, Amsterdam, Londen, Parijs, Rome, New York (1904). Een tournée met de Berliner Philharmoniker door Frankrijk, Spanje, Portugal, Italië, Zwitserland verschafte de veertigjarige reeds een wereldnaam. Een eredoctoraat te Heidelberg en een benoeming tot officier in het Legioen van Eer waren enkele der uiterlijke eerbewijzen. Als componist gold hij met zijn Sinfonische Dichtungen en met de opera’s Salome en Elektra als een gedurfd modernist. In deze zelfde tijd hield Strauss zich intensief bezig met een reorganisatie van het muziekauteursrecht.Gedurende Wereldoorlog I leidde Strauss een meesterklasse voor compositie aan de Akademie der Künste te Berlijn. In 1918 volgde een benoeming tot leider van de Wiener Staatsoper. In 1924 trok hij zich uit alle openbare werkzaamheden terug, tot hij van 1933-’35 een benoeming tot president van de Reichsmusikkammer vervulde. Daarna trok hij zich meer en meer terug en trad als dirigent nog maar zelden op. Aan het eind van Wereldoorlog II vestigde hij zich in Zwitserland. In 1947 gaf hij enkele concerten te Londen; in Mei 1949 keerde hij uit Zwitserland naar Garmisch terug voor de officiële viering van zijn 85ste verjaardag. Enkele maanden later overleed hij te Garmisch.
DR K. WÖRNER
Werken: o.a. Sonate für Violoncello und Klavier, F-dur (18821883); Serenade für dreizehn Blasinstrumente (1881); Violinkonzert in d-moll (1881-’82); Hornkonzert Es-dur (1882—83); Burleske für Klavier und Orchester (1885); Sonate für Violine und Klavier Es-dur (1887); Don Juan, Symphonische Dichtung (1888); Macbeth, Tondichtung (188690); Tod und Verklärung (1889); Till Eulenspiegel, Tondichtung (1894-’95); Also sprach Zarathustra, Tondichtung (1895-96); Don Quixote für Orchester (1897); Tennyson’s „Enoch Arden” (1897); Ein Heldenleben, Tondichtung (1898); Zwei Männerchöre (1899); Drei Männerchöre a capella (1899); Das Schloss am Meer, Melodrama (1899); Feuersnot, Ein Singgedicht (1900-’01); Taillefer, Ballade für gemischten Chor, Soli und Orchester (1902-03); Symphonia Domestica für grosses Orchester (1902-03); Salome, Drama (1904-05); Bardengesang für Männerchor und Orchester (1905); Elektra, Tragödie (190608); Der Rosenkavalier, Komödie (1909-10); Ariadne auf Naxos, Oper (1911-12); Der Bürger als Edelmann (1917); Josephslegende (1913—14); Eine Alpensinfonie (191115); Die Frau ohne Schatten, Oper (191417); Schlagobers, Heiteres Wiener Ballett (1921); Intermezzo, Eine bürgerliche Komödie (1922-23); Parergon zur Symphonia domestica für Klavier (linke Hand) und Orchester (1925); Panathenäenzug, Symphonische Etüden für Klavier (linke Hand) und Orchester (192627); Die Aegyptische Helena, Oper (1924-27); Arabella, Lyrische Komödie (1930-32); Die schweigsame Frau, Komische Oper (1934-35); Friedenstag, Oper (1935-36); Daphne, Bukolische Tragödie (1936-37); Die Liebe der Danae, Heitere Mythologie (1938-40); Capriccio, Ein Konversationsstück (1940-41); Divertimento für kleines Orchester nach Couperin (1940-41); Zweites Homkonzert, Es-dur (1942); Erste Sonatine für sechzehn Blasinstrumente (1943); Zweite Sonatine für sechzehn Blasinstrumente (1944-’45); Metamorphosen (1945); Oboenkonzert (1945); en verder vele liederen en koorwerken, waaronder enkele met orkest.
Lit.: Ernest Newman, R. Str. (London, New York 1908); Oscar Bie, Die moderne Musik und R. Str. (Leipzig 1916); Richard Specht, R. Str. (2 Bde, Wien 1920); A. Rosenzweig, Zur Entwicklungsgesetz, der Straussschen Musikdramen, diss. Wien (1923); W. Schrenk, R. Str. und die neue Musik (1924); Siegfr. Kallenberg, R. Str., Leben und Werke (Leipzig 1926); Rieh. Strauss, Briefwechsel mit Hugo v. Hofmannsthal, herausgegeben von dr Franz Strauss (Wien 1926); W. Hutschenruyter, R. Str. (Den Haag 1929); T. Armstrong, Strauss’s Tone Poems (London 1931); Fritz Gysi: R. Str. (In: „Die grossen Meister der Musik”, Potsdam 1934); K. J. Krüger, H. v. Hofmannsthal und R. Str., diss. Marburg (1934); J. Gregor, R. Str. (München 1939); Roland Tenschert, Anekdoten um R. Str. (Wien 1945); Willy Brandt R. Str. (Wiesbaden 1949); Willi Schuh, In memoriam R. Str. (Zürich 1949); Kurt Pfister, R. Str. Weg Gestalt, Denkmal (Wien und Stuttgart); Richard Strauss. Betrachtungen und Erinnerungen. Herausgeg. v. W. Schuh (Zürich - Freiburg i. Br. 1949); Richard Strauss. Briefe an die Eltern. Herausg. v. W. Schuh (Zürich 1950).
