(1) belangrijke Russische havenstad in de Oekraine, aan de Zwarte Zee, ligt 40 km ten N. van de mond van de Dnjestr en telt (1939) 604 000 inw. De stad is, naast een belangrijk cultureel centrum, ook door de handel en industrie van grote betekenis.
De nijverheid omvat zware industrie (spoorwegwerkplaatsen, machines), levensmiddelen- en verzorgingsindustrie. Uitgevoerd worden hout en granen; ingevoerd worden o.m. aardolie uit het Kaukasusgebied, steenkolen uit de Donbas en cement uit Noworossiisk. De voornaamste handel wordt gedreven met andere Russische Zwarte-Zeehavens, maar er is ook handel met Westeuropese landen. Het havencomplex beslaat 140 ha en wordt beschut door twee reusachtige, ver in zee uitstekende pieren. Jaarlijks vriezen de havens een à twee maanden dicht.Odessa bestaat uit de eigenlijke oude stad en een aantal oude en nieuwe voorsteden. In het park bij de haven staat de sterrenwacht.
Bouwwerken van betekenis zijn, voor zover niet verwoest in Wereldoorlog II, de in 1879 gebouwde Beurs, de Preobasjen-kathedraal (uit 1795), het theater (1926) en de beroemde marmeren trap naar de haven. Verder zijn er een universiteit (1865), een aantal musea en bibliotheken. Ook als badplaats wordt Odessa bezocht. De van de zee afgesloten bochten, limans geheten, bevatten zwavelhoudende modder.
GESCHIEDENIS
Odessa werd in 1794 gesticht na het veroveren van de Turkse vesting Chadzjibej. De naam ontving het van een Griekse kolonie, die hier in de Oudheid zou hebben bestaan. Haar snelle opkomst en uitbreiding had de stad mede te danken aan de voortvarendheid van haar stichter De Ribas en de tweede gouverneur (1803-’14) Richelieu, wiens opvolger de stad tot vrijhaven maakte. In 1854 werd Odessa door de Engels-Franse vloot gebombardeerd. Aan de revolutie van 1905 had Odessa een ruim aandeel o.a. als toneel van de opstand der marinematrozen op de „Potemkin”. Tijdens revolutie en burgeroorlog (1917-1921) was de stad afwisselend in handen van Oekraïnse nationalisten, Duitsers, Franse, Servische en Poolse troepen, en van de contra-revolutionnaire generaal Denikin.
Gedurende Wereldoorlog II werd de stad maandenlang belegerd door Duitse en Roemeense troepen, welke laatste de stad tot Apr. 1944 bezet hielden. Met Leningrad is Odessa, mede door zijn heterogene bevolking, een der meest „Westerse” steden van Rusland.
(2) een stad in Ector County in het W. van de Amerikaanse staat Texas, ligt als een oase te midden van onvruchtbare steppen. De bevolking van de snel opkomende plaats bedroeg i 1930, 1940, 1950 resp.: 2410; 9575 en 29 430 inw. Odessa is het centrum van een rijk aardoliegebied, terwijl zich in de directe omgeving de grootste kalizoutlagen ter wereld bevinden. De stad ligt aan de spoorlijn van Dallas naar El Paso en heeft samen met Midland een vliegveld. De nederzetting ontstond in 1881 en is genoemd naar de Russische stad Odessa.
