is een onwillekeurige rhythmische beweging van de ogen. Beide ogen gaan daarbij langzaam naar één kant om vervolgens met een snelle ruk in hun oorspronkelijke stand terug te keren.
Het verschijnsel wijst op een stoornis van het evenwichtszintuig of van de verbindingsbaan tussen de kern van de evenwichtszenuw (vestibulaire kern in het verlengde merg) en de oogspierkernen. Eigenlijk is de nystagmus een lichte vorm van blikverlamming.De patiënt kan de ogen als het ware slechts met moeite in een bepaalde richting fixeren. Na korte tijd dwalen zij terug, waarna een nieuwe impuls nodig is om de ogen weer in de gewenste stand te brengen. In overeenstemming hiermee zien wij de nystagmus het duidelijkst wanneer wij de patiënt sterk naar opzij laten kijken. De ogen gaan dan langzaam naar de middenstand terug en worden vervolgens met een ruk weer in de ooghoeken getrokken. Gaat de lichte blikverlamming die aan de nystagmus ten grondslag ligt over in een volledige blikverlamming, dan ontstaat in de regel een dwangstand van beide ogen naar de tegengestelde kant, de zgn. Déviation conjugée.
Bij ziekte van een evenwichtsorgaan of zijn verbinding met het centrale zenuwstelsel ontstaat een nystagmus bij kijken naar de tegengestelde zijde (uitval van het linker vestibulaire systeem veroorzaakt nystagmus bij zien naar rechts). Een eenzijdige ziekte van de kleine hersenen daarentegen veroorzaakt een nystagmus bij kijken naar de zieke zijde. Een nystagmus kan bij gezonden gemakkelijk worden opgewekt door prikkeling van het evenwichtsorgaan. Men kan dit bijv. doen door een oor uit te spuiten met koud of warm water (calorische nystagmus), door snel ronddraaien (draainystagmus) of door electrische prikkeling (galvanische nystagmus).
Aan ieder bekend is voorts de treinnystagmus (met een mooi woord optokinetische nystagmus), die men ziet bij mensen die uit een rijdende trein naar buiten kijken. Hun blik houdt een object in het landschap even vast om daarna met een rukje op een volgend object te worden gericht. Sommige mensen hebben een aangeboren spontane nystagmus. Deze vaak familiaire congenitale nystagmus is een eigenaardigheid, die geen ziekelijke betekenis heeft. De blindennystagmus en de mijnwerkersnystagmus die voorkomt bij mensen die veel in het donker werken zijn geen echte vormen van nystagmus. De onwillekeurige oogbewegingen van deze mensen zijn niet rhythmisch; bovendien kan bij hen niet de kenmerkende snelle en langzame phase van de echte nystagmus worden onderscheiden. De onwillekeurige oogbewegingen van blinden en van mijnwerkers maken meer de indruk van „dwaal”- of ,,zoek”-bewegingen.
DR A. VERJAAL.
