Russisch revolutionnaire en paedagoge, echtgenote en naaste medewerkster van Lenin (St Petersburg 14/26 Febr. 1869 - Moskou 27 Febr. 1939), leerde als jong onderwijzeres het marxisme kennen en begon haar revolutionnaire loopbaan met het organiseren van ontwikkelingscursussen voor arbeiders. Met Lenin was zij werkzaam in de in 1893 opgerichte „Bond ter bevrijding van de arbeidersklasse”.
In 1896 werd zij gearresteerd en naar Siberië verbannen, waar zij in 1898 de reeds eerder verbannen Lenin trouwde. Na het eind van diens straftijd zat zij nog een jaar verbanning uit om zich in 1901 weer bij haar man te voegen in Zürich. Tot zijn dood in 1924 stond zij hem voortaan voortdurend terzijde. Enige jaren was zij redactiesecretaresse van de Iskra en secretaresse van het buitenlands Centraal Comité der R.S.D.A.P. Na de revolutie bekleedde zij belangrijke posten bij het Volkscommissariaat van Ontwikkeling. Als paedagoge was Kroepskaja voorstandster van de arbeids- of polytechnische school, een reeds door Marx gepropageerde vorm van onderwijs, waarbij de tegenstelling tussen lichamelijke en geestelijke arbeid zou worden opgeheven door onderricht, behalve in de intellectuele vakken, in de beginselen van alle technieken. Na de revolutie was Kroepskaja een dergenen die deze plannen in de practijk trachtten om te zetten. Verder dan experimenten kwam men echter niet.Bibl.: (Russisch) Volksontwikkeling en democratie (1916; 2de dr. Berlin 1921; 3de dr. Moskwa 1930); Herinneringen aan Lenin (Moskwa 1929, Ned. vert. Laren 1930); Over opvoeding en onderwijs (bundel opstellen met biografie, Moskwa 1946).
