(graaf), Oostenrijks diplomaat en staatsman (Wenen 18 Apr. 1863-Sopron (Oedenburg) 21 Nov. 1942), trad 1893 in diplomatieke dienst, was van 1906-1911 ambassadeur te St Petersburg en. had als zodanig een belangrijk aandeel in de Russisch-Oostenrijkse onderhandelingen, die voorafgingen aan de Bosnische crisis. Op zijn kasteel Buchlau in Moravië had 16 Sept. 1908 de bijeenkomst plaats tussen den Russischen minister van Buitenlandse Zaken Izwolskij en zijn Oostenrijksen collega Aehrenthal, die de Bosnische crisis inluidde (£ Bosnië, geschiedenis).
Door de gang van zaken hierbij werd niet alleen de Oostenrijks-Russische verhouding slecht, maar bleek zelfs gedurende een jaar geen normaal diplomatiek verkeer tussen Izwolskij en Berchtold mogelijk. Op 16 Febr. 1912 werd Berchtold op wens van den keizer tegen zijn zin OostenrijksHongaars minister van Buitenlandse Zaken als opvolger van Aehrenthal. Zijn poging in de zomer van 1912 om door samenwerking der mogendheden een uitbarsting op de Balkan te voorkomen liep op niets uit. Gedurende de eerste Balkanoorlog (z Balkanoorlogen) wist hij te bereiken, dat Servië de toegang tot de Adriatische Zee werd ontzegd door de stichting van het vorstendom Albanië. In Juli 1913 wilde hij in verband met de tweede Balkanoorlog gewapend ingrijpen tegen Servië, doch werd hiervan door Duitsland weerhouden. Ook zijn pogingen om de vrede van Boekarest ten bate van Bulgarije herzien te krijgen mislukten; zijn politiek in deze werd een der oorzaken, waarom Roemenië van het Drievoudig Verbond verwijderd raakte.
Wel wist hij Servië in Oct. 1913 door een ultimatum te dwingen de delen van Albanië, die het nog bezet hield, te ontruimen. In het algemeen was Berchtold in zijn Balkanpolitiek gedurende deze kritieke jaren dus weinig gelukkig.Na de moord op den Oostenrijksen troonopvolger Frans Ferdinand op 28 Juni 1914 te Serajewo was Berchtold, in overeenstemming met den Oostenrijksen legeraanvoerder baron Conrad von Hötzendorf, van mening dat deze gelegenheid moest worden aangegrepen om met Servië af te rekenen. (Hij sprak rondweg van „Mein Krieg”). Tegen de aanvankelijke oppositie van den Hongaarsen minister-president graaf Tisza en gerugsteund door de zgn.,,blanco volmacht” van Duitsland wist hij door te zetten, dat aan Servië het bekende ultimatum werd overhandigd (23 Juli 1914) hetwelk met opzet dusdanig was gesteld, dat het onaanvaardbaar was, en dat dan ook tot de eerste Wereldoorlog leidde. Gedurende de crisis in de laatste dagen van Juli nam Berchtold tegenover interventiepogingen der mogendheden, die Oostenrijk wilden weerhouden van voortzetting van zijn oorlog tegen Servië en het tot rechtstreekse besprekingen met Rusland wilden overhalen, een weigerachtige houding aan. Toen zijn eigen Duitse bondgenoot ten slotte (29-30 Juli) ernstig waarschuwde, talmde hij met het antwoord, totdat de Russische algemene mobilisatie waartoe op 30 Juli definitief besloten werd, de oorlog onvermijdelijk maakte.
Binnen een halfjaar na de uitbarsting is Berchtold als minister van Buitenlandse Zaken afgetreden (13 Jan. 1915) ten gevolge van zijn aanvankelijke weigering en latere aarzeling om tegemoet te komen aan de eisen, die Duitslands en Oostenrijks neutraal gebleven bondgenoot Italië had gesteld inzake afstand van Oostenrijks gebied. Hij werd in Mrt 1916 Obersthofmeister bij den troonopvolger aartshertog Karei, en na diens troonsbestijging zijn Oberstkdmmerer. Na 1918 heeft hij zich uit het openbare leven teruggetrokken.
PROF. DR TH. J. G. LOCHER
Lit.: Steinitz, Drie artikelen over B.’s Balkanpolitiek in Berl. Monatshefte 32, Jg. 10; Fay, The origins of the world war (1928) ; Pribram, Austrian Foreign Policy 1908-1918 (1923).
