is een Franse politieke beweging, vooral bekend geworden door het in 1908 opgerichte dagblad van die naam. In 1899, toen de Dreyfus-affaire de gemoederen in Frankrijk nog hevig beroerde, werd door Henri Vaugeois een nationalistische beweging gesticht onder de naam Action Française, welk een tijdschrift uitgaf, Bulletin de l’Action Française geheten.
Bij die beweging had zich de Franse schrijver Charles Maurras aangesloten, man van klassieke scholing, scherp criticus van de parlementaire democratie en van de republikeinse staatsvorm in Frankrijk en voorvechter van een terugkeer van Frankrijk tot een monarchie. Hij werd de geestelijke en politieke leider van de groep van de Action Française. In 1905 werd een Ligue d’Action Française gevormd, die met een uitgesproken monarchistisch, anti-republikeinsen-anti-democratisch manifest kwam, in 1906 een Institut d’Action Française, waar de doctrine van de beweging in cursussen uiteengezet werd. In 1908 tenslotte werd het dagblad L’Action Française opgericht onder leiding van Charles Maurras in samenwerking met den schrijver, criticus en polemist Léon Daudet, die door Maurras tot het monarchisme gekomen was. Vrijwillige jeugdige straatverkopers verenigden zich onder de naam „camelots du roi”. Het dagblad L’Action Française werd het „orgaan van het integraal nationalisme”, zoals de ondertitel van het blad luidde, en van het herstel van de monarchie in Frankrijk. Het voerde strijd tegen de republikeinse staatsvorm, tegen het parlementaire stelsel, tegen liberalisme en democratie, die volgens de leer van Maurras onvermijdelijk leidden tot demagogie, corruptie, materialisme, verzaking van het nationaal belang, staatsverzwakking en zoveel meer kwaden, en Frankrijk te gronde zouden richten. Van die ondergang zou alleen het herstel van een erfelijke, boven de partijen staande, traditionele monarchie Frankrijk kunnen redden.Het talent, waarmede deze denkbeelden werden uiteengezet en de onvervaardheid, waarmede zonder aanzien des persoons tegen de uitwassen en misstanden in de Franse politiek te velde werd getrokken, deden het blad wel toegewijde volgelingen maken in verschillende kringen. Zo bijv. onder de universitaire jeugd en andere jongeren — waaruit o.a. de „camelots du roi” waren voortgekomen, die bij straatdemonstraties van uiterst linkse zijde onbevreesd van repliek dienden —, onder vrije beroepen als dokters en ook onder officieren en priesters. Zelf geen gelovig man, stoad Maurras op gronden van staatspolitiek en maatschappelijke orde de Rooms-Katholieke kerk in Frankrijk voor en bestreed het anti-cléricalisme. Het blad had voorts als redacteur den (in 1936 overleden) historicus-schrijver Jacques Bainville, die zich in dagelijkse korte heldere artikelen over buitenlandse politiek en ook op het gebied van financiële politiek een der bekwaamste journalisten van zijn tijd toonde en de Action Française lezers verschafte ver buiten de kring der partijgenoten.
Maar de felheid van den doctrinair Maurras en de hartstochtelijke, vaak tot persoonlijke verguizing gaande, mateloze heftigheid van den polemist Daudet bezorgden de beweging niet alleen veel vijandschap, maar hadden tevens tot gevolg, dat men in hun leiders toch geen mannen zag, aan wie men enige politieke macht zou willen toevertrouwen. In 1926 vaardigde voorts de Rooms-Katholieke Kerk, die met de Franse Republiek weer normale betrekkingen wilde onderhouden, tegen de beweging en het blad een verbod voor de R.K. uit, dat veel gewetensconflicten uitlokte en eerst in Juli 1939 herroepen werd. Ook haar antisemietische inslag keerde een aantal kringen van de Action Française af, al verwierp Maurras de rassentheorie en grondde hij zich op een nationaliteitstheorie, die geen behoren tot twee volken toeliet. Voor de arbeiderswereld en de links georiënteerde partijen vielen de denkbeelden van de Action Française te zeer onder het etiket conservatief en reactionnair, om in die kringen vat te krijgen. In al de jaren van haar bestaan is het haar dan ook slechts eenmaal gelukt, één aanhanger in de Kamer verkozen te krijgen, ni. Léon Daudet, die in 1919 tot kamerlid van Parijs gekozen werd, maar bij de verkiezingen van 1924 niet werd herkozen.
De Action Française heeft, in het bijzonder door haar leider Charles Maurras, zeer zeker een rol gespeeld in het intellectuele leven in Frankrijk en ook door haar critiek op het politiek regiem meer politieke invloed geoefend dan wel aan het licht trad. Zij heeft dat regiem mede ondermijnd, maar iets positiefs, waarop voortgebouwd kon worden, had zij niet geschapen en toen de Derde Republiek in 1940 ineenstortte, wist zij niet anders te doen dan zich achter Pétain te scharen en is zij met dezen ten onder gegaan.
Of de denkbeelden, door Charles Maurras in de Action Française verkondigd, in Frankrijk nog weer tot leven zullen worden gewekt, zal de toekomst moeten leren.
MR A. J. H. HANKES DRIELSMA
Bibl. : Er zijn verscheidene bundels uitgekomen met artikelen door Maurras in de A. F. geschreven, o.a. vier delen artikelen uit de wereldoorlog 1914—1918 onder de titel: Le Chemin de la Victoire (1926), voorts twee delen getiteld: Le Mauvais Traité (1928), hoofdzakelijk aan het Verdrag van Versailles en zijn gevolgen gewijd, enz. Een volgeling van Maurras, Pierre Chardon, heeft onder de titel Dictionnaire politique et critique (1931-1933) uit de geschriften van Maurras een woordenboek in vijf delen samen gesteld, waarvan de inhoud voor een goed deel bestaat uit aanhalingen en artikelen voorkomend in de A. F.
In de bundels Ecrivains et Artistes (1927-1929) van Léon Daudet komen een aantal artikelen voor, door dezen schrijver over onderwerpen van letteren, kunst en wetenschap in de A. F. gepubliceerd.
De artikelen van Jacques Bainville, den jongsten en jongst gestorvene der drie begaafde schrijvers, die jarenlang dagelijks artikelen in de A. F. schreven, zijn na zijn dood verzameld in een aantal delen van een speciale Collection Bainvillienne, uitgegeven in de Editions d’histoire et d’art, waaronder op het gebied van buitenlandse politiek twee delen onder de titel L'Allemagne (i9391940), een deel La Russie et la Barrière de l'Est (1937) enz. en op financieel-economisch gebied: La Fortune de la France (1937)
