Pools schrijver en staatsman (Skoki, streek van Brest-Litovsk, 16 Febr. 1757?-Parijs 21 Mei 1841), was een invloedrijk afgevaardigde van de patriottische hervormingspartij op de „Grote Landdag” van i788-’g2 en is de medeschepper van het politiek journalisme in zijn land. Vleugeladjudant van Kosciuszko tijdens de revolutie van 1794, werd hij gewond gevangengenomen in de slag bij Maciejowice.
Na zijn vrijlating week hij naar de V.S. uit, doch kwam in 1807 voorgoed naar Europa terug; hij speelde een grote politieke rol in zijn land en werd na de nederlaag van 1831 de patriarch van de Grote Emigratie.Als auteur heeft hij, zelfs in zijn treurspelen (Casimir de Grote, 1792), zijn blijspelen (De Terugkeer van de Afgevaardigde, 1790) en zijn gedichten, steeds onmiddellijke beïnvloeding van de openbare opinie op het oog; daardoor kan geen enkel werk van hem als een meesterwerk beschouwd worden. Als levendige en soepele geest, zeer gevoelig voor al de stromingen van zijn tijd, verbindt hij de realistische intelligentie van de 18de eeuw met een ware hartstocht voor het beeldend historisch detail en vertegenwoordigt daardoor in het Poolse geestesleven tussen 1788 en 1825 het meest de richting die naar de toekomst wijst.
Bibl.: Historische romans: Jan van Tenczyn (1825); De twee heren Sieciech (1815); sociale roman: Leibe en Siora (1821, over het Joodse vraagstuk); De jonkers van Koning Jan (1808, opéra comique). Zijn historische gezangen Spiewy historyczne (1816) bezitten slechts geringe poëtische waarde maar hebben een nieuwe houding van de natie t.o.v. haar verleden ingeluid en een grote invloed uitgeoefend, ook buiten Polen. Zijn Geschiedenis van de regering van Sigismond III (1819) en zijn belangrijke uitg. van geschiedk. verhandelingen over het oude Polen (6 dln, 1822-33) hebben de impuls gegeven aan de moderne opvatting van de geschiedenis. Dziela poetyczne wierszem i proza, 12 dln (Leipzig 1838-40, onvolledig); Dziela J.U.N., uitg. door K. Bartoszewicz, 5 dln (Warszawa 1884-’86, slechts een keuze).
Lit.: G. Korbut, Literatura polska, dl II (1929), 218-220.
