graaf van Nassau-Siegen, genaamd de Braziliaan (Dillenburg 17 Juni 1604 -Bergendaal, Kleef, 20 Dec. 1679), was de zoon van Johan de Middelste. Ook hij studeerde te Genève (eerst te Siegen en Bazel) en kwam in 1621 in het leger van prins Maurits.
Vooral onder Frederik Hendrik muntte hij uit als officier (bij Groenlo, ’s-Hertogenbosch en aan de Maas) en op diens voorspraak benoemde het bestuur van de West-Indische Compagnie hem tot gouverneur en kapitein-generaal in Brazilië (1636). Hier kwam hij in 1637 aan en nam dadelijk met kracht de strijd tegen de Portugezen op, vooral in de buurt van het Recief, waar hij een nieuwe stad met een groot paleis (het Vrijburg, architect: Pieter Post) liet bouwen, „Mauritsstad”. Hij regeerde krachtig, zorgde voor de aanvoer van negerslaven (waarvoor St George del Mina en San Paolo op de Afrikaanse kust werden veroverd) en liet het land wetenschappelijk onderzoeken. Met Portugal werd in 1642 vrede gesloten. In het algemeen vond het bestuur in Nederland zijn beleid goed, maar te duur; daarom werd hij in 1644 teruggeroepen. Hij werd nu generaal der cavalerie in dienst der Staten-Generaal, maar weigerde nogmaals naar Brazilië te gaan.
In 1647 werd hij door de keurvorst van Brandenburg benoemd tot stadhouder van Mark, Kleef en Minden en vestigde hij zich te Kleef. Intussen bleef hij belangstelling tonen voor de Republiek en dong naar het ambt van veldmaarschalk, toen Brederode stierf (1655). Eerst in 1665 werd hij belast met het bevel over de Staatse troepen tegen Munster. Eerst teruggeslagen, verdreef hij met Franse hulp het bisschoppelijk leger en bewerkte, dat de keurvorst van Brandenburg zich met de Republiek verbond. Bij de dreigende oorlog met Frankrijk (1668) werd hij weer veldmaarschalk en was vervolgens in 1672 de voornaamste raadgever van Willem III. Hij was toen belast met de verdediging van Friesland en Groningen, totdat hij in 1673 wegens zijn ouderdom zich terug moest trekken.
Hij woonde vervolgens op het slot te Kleef en toonde hier grote belangstelling voor kunst en wetenschap. Daarvan getuigen niet alleen het Mauritshuis (’s-Gravenhage) en zijn slot Bergendaal bij Kleef, maar ook zijn prachtige verzamelingen en zijn vele portretten. Ook door zijn toedoen kwam de Grote Keurvorst in aanraking met vele Nederlandse bouwmeesters en schilders, die in Brandenburg opdrachten kregen.DR H. A. ENNO VAN GELDER
Lit.: C. Barlaeus, Rerum in Brasilia geslarum historia sub praefectura J. M. Nassauiae (Amsterdam 1647); P. M. Netscher, Les Hollandais au Brésil (1853); H.
Watjen, Dass holl, Kolonialreich in Brasilien (1921); W. J. v. Balen, Johan M. in Brazilië (1941); P. J. Bouman, Joh M. van Nassau, de Braziliaan (1947).
Johan Maurits van Nassau
was een kanonneerboot, te Vlissingen gebouwd, te water gelaten in 1932. De waterverplaatsing was 1530 ton, de hoofdbewapening 3 kanons van 15 cm, 4 mitrailleurs van 40 mm, de vaart 15 mijl, de bemanning 130 koppen. Zij werd gebouwd voor de dienst in de Westindische wateren. Tijdens de Spaanse burgeroorlog verrichtte het schip escorte-diensten in Straat Gibraltar. Na het uitbreken van Wereldoorlog II werd het naar Nederland teruggeroepen en verleende na de Duitse inval in Nederland waardevolle steun bij de verdediging van de afsluitdijk door, liggend in de Texelstroom, de Duitse batterij welke nabij het oostelijk einde van de afsluitdijk was opgesteld tot zwijgen te brengen, waardoor het mede de Duitsers niet mogelijk was de afsluitdijk te passeren. Toen het schip na de capitulatie juist uitstoomde op weg naar Engeland, werd het op 14 Mei nabij Callantsoog door Duitse vliegtuigen tot zinken gebracht.
Johan Maurits
is de naam van een in Engeland gebouwd fregat dat in 1943 gereed kwam en kort daarop door de Koninklijke Marine van de Britse Marine werd overgenomen. De waterverplaatsing is 1460 ton, de hoofdbewapening 2 kanons van 12 cm en een dieptebombatterij, de vaart 20 mijl, de bemanning 140 koppen. Het fregat verrichtte gedurende het verdere gedeelte van Wereldoorlog II escortediensten en maakte na de oorlog enkele reizen naar de Westindische en Zuidamerikaanse wateren.
j. G. COX.
