is de naam van verschillende RUSSISCHE grootvorsten en keizers, o.a.:
Iwan I
bijgenaamd Kalita (geldzak) (1325 31 Mrt 1341), was grootvorst van Moskou en trachtte, ofschoon afhankelijk van de Tataren, zich boven de andere Russische vorsten te verheffen. Speciaal was zijn strijd gericht tegen de vorsten van Twer, die dan ook verslagen werden. Door het huwelijk van zijn dochters breidde hij de invloedssfeer van Moskou tot over Rostow uit en trachtte Moskou tot hoofdstad van Rusland te maken. Dit gelukte hem gedeeltelijk, daar deze stad in plaats van Wladimir, de zetel werd van de Metropolitaan. Iwan liet in het Kreml de beroemde Oespjenski Sobor (Kathedraal) bouwen.
Iwan III
de Grote, als tsaar Iwan I Wassiljewitsj (1462 - 27 Oct. 1505; geb. 22 Jan. 1440), wordt beschouwd als de grondlegger van de Russische heerschappij. Allengs verenigde hij de overige Russische vorstendommen, onderwierp in 1471 het machtige Nowgorod, dat zich met Polen had verbonden en dat in 1478 als onafhankelijke republiek werd geliquideerd. Ook als Hanzestad bracht hij Nowgorod zware slagen toe. In 1480 bevrijdde hij zich van de opperheerschappij der Tataren, ofschoon hij geaarzeld had deze Tataren in een beslissende slag te verslaan. Zijn strijd tegen de Litauers wordt gekenmerkt door elkaar afwisselende overwinningen en nederlagen. Toen zij de hulp inriepen van de Duitse orde, werd Iwan bij Siritsa verslagen (1501).
Bij de mede door Paus Alexander VI bewerkstelligde wapenstilstand (1503) werd de Soja als grens vastgesteld. In 1472 trad hij in het huwelijk met Sophia, een nicht van de laatste keizer van Byzantium, waardoor de Byzantijnse tweekoppige adelaar geplaatst werd in het Russische wapen. Met de Griekse prinses kwamen tal van Griekse en ook Italiaanse kunstenaars en geleerden naar Rusland. Iwan verkondigde nu als rijkswet de eenheid en ondeelbaarheid van zijn gebied. Deze gecentraliseerde wetgeving vindt haar uitdrukking in de Oelodjenije (Wetboek) van 1497.
Iwan IV Wassiljewitsj
de Verschrikkelijke (Russ.: Grosnyj, de Ontzagwekkende) (1533 18 Mrt 1584; geb. 25 Aug. 1530), was bij de dood van zijn vader, Wassili Iwanowitsj, in 1533 een knaap van 3 jaar, die met zijn jongere broertje Joeri door zijn moeder Jelena Glinska werd opgevoed. Tegen haar en haar gunsteling Tjeljepnjew kwamen echter de Bojaren in opstand en Jelena werd vergiftigd (1538). Twee Bojarenfamilies, de Choeiski’s en de Bjelski’s betwistten elkaar nu de heerschappij. Andrej Choeiski kreeg de macht in handen. De jeugdige Iwan wilde zich echter niet aan hem onderwerpen; hij riep na de Kerstdagen van 1543 de hoofden der Bojaren te zamen en liet Andrej door jachthonden uiteenrijten. In 1547 liet hij zich door de Metropoliet Makarii tot Tsaar kronen.
Hij nam die titel aan en niet die van grootvorst, omdat hij zich als heerser van het Zesde Rijk beschouwde, waarvan de Openbaring spreekt. Hij bewoog Duitse werklieden, kunstenaars en geleerden zich in Rusland te vestigen, stichtte er de eerste boekdrukkerij en bevorderde de handel door een verdrag met koningin Elizabeth, nadat de Engelsen de zeeweg naar Arkhangelsk ontdekt hadden, vormde in de Strelitzen een staand leger en veroverde Kasan (1552) en Astrakan (1554). Toen hij Lijfland aan de Duitse Ridders poogde te ontrukken, verbonden zich de Polen, Zweden en Denen tegen hem. Door de Poolse koning Stephanus Bathori in het nauw gebracht, wendde zich Iwan tot paus Gregorius XIII. Laatstgenoemde zond zijn nuntius Possevino, die tussen de strijdende partijen de wapenstilstand van Zapolsk tot stand bracht, waarbij Iwan van zijn aanspraak op Lijfland afzag. Na een opstand der inwoners van Nowgorod, trok hij in 1570 daarheen en vermoordde er binnen 6 weken ca 60 000 mensen. Met dezelfde wreedheid woedde hij te Twer. te Moskou en op andere plaatsen.
Iwan bracht zijn zoon eigenhandig om het leven. Hij werd opgevolgd door zijn tweede zoon Fjedor. Ofschoon Iwan onmeedogend was tegenover allen die hem weerstand boden, is het niet te miskennen, dat zijn bewind ook lichtpunten heeft.
Onder zijn regering kwam een regeling van de kerkelijke aangelegenheden tot stand; de zgn. Stoglaw (de honderd artikelen), terwijl bij de oestawnije gramoti de steden en boeren van enige districten bepaalde privileges werden verleend.
Lit.: K. Waliszewski, Les origines de la Russie moderne: Ivan le Terrible (1904); R. Wipper, Ivan Grozny (3de dr., 1947, ook in Fr. en Eng. vert.; van officieel Sovjet-Russ. standpunt). Belangrijk zijn de Aufzeichnungen über den Moskauer Staat, van de tijdgenoot Heinrich v. Staden (uitg. 1930). Zie verder onder Rusland, geschiedenis.
Iwan V Alexejewitsj
(1682-1689; geb. 27 Aug. 1666; gest. 29 Jan. 1696), was de halfbroer van Peter de Grote, aan wie hij zijn rechten op de troon overdroeg. Zijn dochter was keizerin Anna.
Iwan VI Antonowitsj
(1740-1741; geb. 23 Aug. 1740) was de zoon van Anton van Brunswijk en van grootvorstin Anna Leopoldowna en de opvolger van keizerin Anna Iwanowna (17301740). Hij was dit echter geen anderhalf jaar, toen hij door Peter de Grote’s dochter Elizabeth van zijn keizerschap (z Biron) werd beroofd. Sedert 1756 werd hij op de Sleutelburg gevangen gehouden en 16 Juli 1764 aldaar op last van Catharina II wegens poging tot ontvluchting vermoord.
