is de naam van een der vier Griekse stammen, als een geheel gekenmerkt door gemeenschappelijke taal (z Hellas, taal en letterkunde) en gebruiken. Zij woonden in historische tijden vooral in het midden van de westkust van Klein-Azië, op de daarvoor liggende eilanden, de Cycladen (behalve Thera en Melos), op Euboea en in Attika.
Oorspronkelijk bewoonden zij een veel groter gebied in Griekenland (ook in de Peloponnesos), maar hebben onder de druk der Doriërs de bovengenoemde streken gekoloniseerd (ca 1050 v. Chr.). Later voegden zich, na strijd, kolonisten uit Pylos daarbij. Zo ontstond (ca 850) een Ionische bond van 12 steden aan de westkust van Klein-Azië (belangrijk bijv. Smyrna, Kolophon, Klazomenai, Phokaia, Priëne, Ephesos, Milete) met als godsdienstig en staatkundig middelpunt het Panionion, een tempel van Poseidon Helikonios bij Priëne, waar jaarlijks het feest der Panionia gevierd en over de aangelegenheden van de Bond beraadslaagd werd. De Bond is nooit tot werkelijke politieke macht gekomen.
Ook hadden feestelijke vergaderingen plaats in de tempel van Apollo op Delos. De rijkdom, door de burgers der steden uit de opbrengst van de bodem, uit nijverheid en vooral uit de uitgebreide zeehandel verkregen, prikkelde de hebzucht der machtige naburen. Croesus slaagde er in (560 v. Chr.), al de Ionische steden van het vasteland aan zich te onderwerpen. Toen Cyrus deze koning overwonnen en zijn rijk veroverd had (546 v. Chr.), kwamen ook de Ioniërs, behalve die van Samos, onder zijn gezag.
De Ionische opstand (499-’93) mislukte ondanks hulp van Athene en Eretria. De nederlagen van Xerxes (aBo-’yg) in de tweede Perzische oorlog bevrijdden de Griekse steden in Klein-Azië van de Perzen, waarna zij zich aansloten bij de Attische zeehond ( z symmachie). Toen deze in de Peloponnesische oorlog ontbonden werd, kwamen zij onder de heerschappij der Spartanen, die hen door de Koningsvrede (z Antalcidas) (386 v. Chr.) weder overleverden aan de Perzen. Toen het Perzische Rijk door Alexander de Grote vernietigd werd, herkregen zij vrijheid en autonomie; onder het beheer van diadochen deelden zij in de lotgevallen der overige delen van het Rijk. Toen Antiochus de Grote, koning van Syrië, door de Romeinen overwonnen werd, zagen zij zich grotendeels vrijverklaard (189 v.
Chr.); in 129 v. Chr. werden zij bij de Romeinse provincia Asia gevoegd.Door de aanslibbing van de rivieren hebben de meeste steden haar ligging aan zee en daardoor de bron van haar welvaart verloren. Alleen van Smyrna is de ligging nog gunstig. Priëne en Milete zijn thans voor een groot deel ontgraven. Van Milete uit zijn veel andere steden gesticht, vooral aan de kusten van de Propontis en de Zwarte Zee tot aan de Krim; van Phokaia uit Massilia(Marseille).
Ionië heeft niet alleen een gewichtige staatkundige rol vervuld, maar is ook van groot belang geweest voor de ontwikkeling der Griekse beschaving. Daar ligt de oorsprong der Griekse dichtkunst, geschiedenis, wijsbegeerte en wetenschap, terwijl er een eigenaardige bouwstijl bestond, onder de naam Ionische bekend. Ook de Ionische schilderschool is zeer beroemd door mannen als Zeuxis, Parrhasios, Apelles enz.
Lit.: Hogarth, Ionia and the East (1909); H. Bolkestein, Zur Entstehung der ,,ionischen Phylen”, in: Klio, dl 13 (1913).
Ionische bouworde
behoort tot de edelste voortbrengselen van de bouwkunst van Hellas (z Hellas, beeldende kunst). Zij onderscheidt zich van de Dorische door de aanwezigheid van een basement en een geringere entasis (zwelling). Zij heeft 24 cannelures en haar kapiteel is steeds voluutvormig. Het hoofdgestel bestaat uit een in drieën gelede architraaf, een veelal met beeldhouwwerk versierd, vlak fries en de kroonlijst. Zij kwam vooral in Klein-Azië veelvuldig voor, en ontwikkelde zich onder invloed van de culturen der Perzen en Hethieten.
